PVH 8e jaargang – 2001 nr. 2, p. 29-33

Gewijzigd voorstel van Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding 1
Kritische kanttekeningen bij de Memorie van antwoord2 Eerste Kamer, vergaderjaar 2000-2001, 26 691, nr. 137.

Door Dr. Th.A.M. van der Horst
voormalig secretaris en voorzitter van de JPV

LUMINEUS IDEE VAN D66

Er kan geen twijfel over zijn: de prijs voor de meest originele bijdrage
aan het huidige euthanasiedebat gaat naar de Senaatsfractie van D66.
Die heeft de briljante gedachte gelanceerd om in de Wet op de
lijkbezorging naast de natuurlijke en de niet-natuurlijke dood een derde
categorie op te nemen, te weten dood ten gevolge van zorgvuldig
uitgevoerde euthanasie of hulp bij zelfdoding. Een andere mogelijkheid
die de D66-senatoren aan hun fantasierijke geest lieten ontsnappen was om het
overlijden na zorgvuldige euthanasie of hulp bij zelfdoding expliciet gelijk
te stellen met de natuurlijke dood. Dat zou vast wel bijdragen aan
verhoging van het aantal euthanasie-meldingen.3
De regering ziet er echter niets in, lijkt er zelfs wat schamper over te doen:
“Wij kunnen (…) niet doorgronden dat door overneming van het voorstel
van de D66-fractie de meldingsbereidheid zou kunnen worden verhoogd.” 4
De regering had echter nog scherper kunnen zijn in haar kritiek.
Immers, wanneer het overlijden ten gevolge van euthanasie door de wet
buiten het begrip niet-natuurlijke dood wordt geplaatst c.q. als een
vorm van natuurlijke dood wordt gekwalificeerd, kan de euthanasie gepleegd
hebbende arts onbekommerd een normale overlijdensverklaring
afgeven. Melding hoeft dan niet meer, want wat voor zin zou dat
nog hebben? Een arts hoeft zich toch niet te verantwoorden terzake dat
zijn patiënt een natuurlijke dood is gestorven?
En als iemand naar de bewoordingen van de wet een natuurlijke dood is gestorven,
is er al helemaal geen plaats om zich af te vragen of hij wellicht als gevolg van een
delict tegen het leven is omgekomen.
Wie het zo bekijkt, zou bijna gaan denken dat de D66-senatoren een slimme list
hebben bedacht om langs een verborgen omweg de Nederlandse samenleving
te verrijken met een volledige vrijheid van euthanasie.
Maar dat hebben zij natuurlijk niet bedoeld. De euthanasiepraktijk moet toch
immers volledig transparant zijn?

GEMEEN OVERLEG

Iedere Nederlandse wet vangt aan met een passage waar o.m. in staat
dat zij is tot stand gekomen “met gemeen overleg der Staten-Generaal”.
Zo staat het ook in de aanhef van het hier besproken wetsontwerp.
Uiteraard is het de bedoeling dat dat gemene overleg tussen regering en parlement
van een serieus karakter is. Bij lezing van de parlementaire stukken kan men zich
echter niet altijd Vrij houden van het gevoel dat de regering bij tijd en wijle een
beetje een loopje neemt met haar plicht om reëel overleg te voeren. Hier volgen enkele
feiten om het ontstaan van dat gevoel te verklaren.

Andere landen

De VVD-fractie informeerde of het kabinet zelf inzicht heeft in de situatie in de
verschillende landen en zo ja, of daar dan informatie over kon worden verstrekt.
Daar voegde zij aan toe ermede bekend te zijn dat in België door de gezamenlijke
regeringsfracties wordt gewerkt aan een parlementair initiatief terzake euthanasiewetgeving.5
Antwoord van de regering:
“ Wij beschikken niet over gegevens die inzicht zouden kunnen bieden in de situatie in de
overige lidstaten,6 met uitzondering van de situatie in België. De situatie aldaar
is — kort weergegeven — dat bij de Senaat een parlementair initiatief in bespreking
is dat grote gelijkenis vertoont met het onderhavige wetsvoorstel.”
En daar moet de VVD-fractie het dan mee doen. Geen spoor van bereidheid van de
zijde van de regering om tegemoet te komen aan de wens van de VVD-fractie om
informatie over de situatie in andere landen.
De “regering beschikt niet over gegevens die inzicht zouden kunnen bieden. . .“
en dat wordt dan gezegd ongeveer terzelfder tijd dat Nederlandse ambassades
opdracht krijgen om aan al die domme buitenlanden uit te
leggen hoe voortreffelijk Nederland met zijn euthanasiewetgeving doende is.
Overigens is het best wel begrijpelijk dat de regering niet veel neiging toont om aan
de VVD-wens tegemoet te komen.
Er zijn immers redenen om aan te nemen dat wanneer de informaties
over de andere landen op de parlementaire tafels zijn gedeponeerd,
vastgesteld moet worden dat Nederland temidden van de andere
landen in negatieve zin wel wat uit de toon valt en dat zou de animo voor het
door de regering aangeboden wetsontwerp wel eens wat kunnen
doen bekoelen.
Dat is echter geen aanvaardbare reden om een vanuit de volksvertegenwoordiging
gedaan verzoek om feitelijke informaties te laten voor wat het is.

Valse overlijdensverklaringen

Tijdens de behandeling van het wetsontwerp in de Tweede Kamer
heeft de regering blijk gegeven van haar onmacht en/of weigering
om ook maar iets te doen aan het euvel van de valse overlijdensverklaringen:
“ Het vat krijgen op valse overljdensverklaringen zou (…)
een gerichte opsporing vergen, hetgeen zou neerkomen op
het doen van forensisch-geneeskundig onderzoek in alle sterfgevallen,
ruim 130.000 per jaar. Dit achten wij een onevenredig, ondoelmatig
en ondeugdelijk middel ter bevordering van de bereidheid
van artsen om levensbeëindigend handelen te melden.” 7
Het is zonder twijfel deze passage geweest die aan de leden
van RPF/GPV en SGP in de Eerste Kamer aanleiding hebben
gegeven aan de regering de vraag voor te leggen waarom het
niet mogelijk zou zijn om steekproefsgewijs maar regelmatig onderzoek
te doen naar het euvel van valse overlijdensverklaringen.8
Antwoord van de regering:
“Een onderzoek naar valse overljdensverklaringen komt neer
op het doen van forensisch—geneeskundig onderzoek in een
sterfgeval. Per jaar moet worden uitgegaan van 130.000 sterfgevallen.
Het doen van regelmatig onderzoek achten wij een onevenredig,
ondoelmatig en ondeugdelijk middel ter bevordering van de
bereidheid van artsen om levensbeëindigend handelen te melden.” 9
En met deze oude koek als dooddoener wordt de senatoren-vraag
waarom er niet steekproefsgewijs een onderzoek kan worden
gedaan, de mist ingestuurd.

Niet normaal medisch handelen

Is toepassing van euthanasie medisch handelen of niet? Het
is één van de kernpunten waar de hele zaak om draait.
Met deze vraag toch is onverbrekelijk verbonden die andere
wezenlijke vraag, waarom het juist de arts moet zijn die
terzake van euthanasie in een strafrechtelijk geprivilegieerde positie
wordt geplaatst.
De regering betoogt bij voortduring: levensbeëindigend handelen
is weliswaar een medische handeling, maar geen normale medische
handeling.10
Zo’n betoog prikkelt natuurlijk tot de vraag wat dat nu
precies is, niet normaal medisch handelen. Die vraag is dan
ook reeds vanuit de Tweede Kamer aan de regering voorgelegd.
Die wist daar toen alleen maar op te antwoorden met de mededeling
wat niet-normaal-medisch handelen niet is, namelijk normaal
medisch handelen dat valt onder de WGBO.11 Dat is natuurlijk
een antwoord waar men niets aan heeft. Volkomen begrijpelijk
derhalve dat de fracties van RPF/GPV en SGP in de Eerste Kamer op de
zaak terugkwamen:
“ Kan ook worden omschreven wat niet normaal medisch handelen
wèl is? Hoe verhoudt zich dit begrip tot het begrip medisch
handelen? Is het niet normaal medisch handelen een aparte
categorie naast normaal medisch handelen? En zijn er naast
de toepassing van euthanasie nog andere handelingen die als
niet normaal medisch handelen moeten worden gekwalificeerd?” 12
Antwoord van de regering:
“Medisch handelen houdt in dat het handelen behoort tot het
deskundigheidsterrein van de arts. Naar algemeen wordt aangenomen
is voor de uitvoering ervan medische deskundigheid vereist.
Levensbeëindiging is een medische handeling.13 Levensbeëindiging
op verzoek kan naar ons oordeel14 14, en ook op grond
van de jurisprudentie terzake, uitsluitend als gerechtvaardigd
worden beschouwd indien dit plaats
vindt door een arts ten aanzien van een patiënt die uitzichtloos
en ondraaglijk lijdt — binnen een medische context derhalve en dan
nog onder strikte voorwaarden. Deze beperking brengt met zich dat
levensbeëindiging op verzoek wèl is te beschouwen als een medische handeling,
als een handeling die behoort tot het deskundigheidsterrein
van een arts. Er is echter geen sprake van normaal medisch
handelen waarop Afdeling 5 van Boek 7 van het Burgerlijk
Wetboek inzake de geneeskundige behandelingsovereenkomst van
toepassing is.” 15
Uit het vervolg van het betoog van de regering blijkt dan
dat het de intentie om te doden is die toepassing van euthanasie
tot niet normaal medisch handelen stempelt. Daarmee is echter
nog geen antwoord gegeven op de vraag waarom dat zo is. Die
vraag blijft dus open.
Onbeantwoord blijven eveneens de andere door de
fracties van RPF/GPV en SGP aan de regering voorgelegde
vragen. De regering heeft derhalve nog heel wat aan de Eerste Kamer
uit te leggen. Maar het kan natuurlijk ook zijn, dat de regering
met de gestelde vragen geen raad weet. Als dat zo is, laat zij daar
dan gewoon rechttoe rechtaan voor uitkomen. Eerlijkheid en
openheid kan het “gemeen overleg der Staten-Generaal” alleen
maar ten goede komen.

DE REGERING GOKT ER MAAR WAT OP LOS

Wat de regering met het wetsvoorstel hoofdzakelijk
beoogt, is de vergroting van de meldingsbereidheid der euthanaserende
artsen.16
De CDA-fractie stelde de voor de hand liggende vraag:
“Welk meldingspercentage binnen welke periode staat het kabinet als
streven voor ogen?” 17 Reactie van de regering:
“Op deze vraag kan geen eenduidig antwoord worden gegeven.” 18
Met andere woorden, de regering streeft naar een kwantitatief resultaat,
maar heeft geen flauw idee hoe je dat zou moeten preciseren. Maar
de regering is natuurlijk wel alert:
“Veel inzicht in de meldingsbereidheid verwachten wij te krijgen uit
de uitkomsten van het komende evaluatieon derzoek naar de stand van
zaken op het terrein van euthanasie en andere medische beslissingen
rond het levenseinde waarmee in het voorjaar van dit jaar (2001,
vdH) een aanvang wordt gemaakt.” 19
Zo’n opmerking geeft aardig wat te denken over de mate van
inzicht waar de regering op dit moment over beschikt.
“Wat gebeurt er indien de meldingsbereidheid niet zou toenemen?” 20
Antwoord van de regering:
“Indien na aanvaarding van het wetsvoorstel en inwerkingtreding van
de wet de meldingsbereidheid niet zou toenemen, moet worden nagegaan
wat de oorzaak hiervan is.”
En dat de regering niet met zich laat spotten blijkt uit de krachtige
toevoeging:
“Het is evident dat wij deze ontwikkeling nauwlettend zullen volgen.” 21
Ook de PvdA-fractie was nieuwsgierig:
“Is overwogen, wat te doen, als de uitkomst van deze evaluatie is,
dat de toetsingscommissies niet de beoogde effecten (bijv. kwaliteitsborging,
verhoging van de meldingsbereidheid) hebben gehad?” 22
Antwoord van de regering:
“Indien uit de evaluatie zou blijken dat de toetsingscommissies niet
het beoogde effect hebben gehad, behoeft (…) het functioneren van
de commissies heroverweging. Wat de precieze gevolgen zijn van zodanige
uitkomst, zal pas op dat moment kunnen worden beoordeeld.” 23 Men
ziet: een en al onzekerheid, vaagheid en gebrek aan inzicht aan de
zijde van de regering. En dat moet dan het fundament zijn van
een wet die letterlijk gaat over leven en dood? Het is niet te geloven
dat de regering op zo’n wankele basis een zo vèrstrekkend
wetsontwerp aan het parlement heeft durven voorleggen.
Maar is er dan werkelijk helemaal geen enkel gegeven dat met zekerheid
kan worden aanvaard? Toch wel, namelijk dat volgens de meest recente
gegevens het aantal meldingen dalende is.
“In 1999 zijn 2216 gevallen van euthanasie en hulp bij zelfdoding
gemeld aan de toetsingscommissie. Het aantal meldingen in het jaar
2000 is op dit moment nog niet precies bekend. Onder voorbehoud kan
worden aangegeven dat dit aantal op ongeveer 2124 zal liggen. Uit
dit voorlopig cijfermateriaal zou de conclusie getrokken kunnen worden
dat er een lichte daling is in het aantal meldingen. Nog niet duidelijk
is wat de oorzaak van deze daling is.” 24
Maar ook dit vermag de sfeer van blijmoedig optimisme waarmede de
regering haar wetsontwerp verdedigt, niet
te verstoren.

HET BEGRIP “ARTS”

De leden van de fracties van RPF/GPV en SGP stelden de vraag hoe de definitie
van het begrip “arts”in artikel 1, onder c. van het wetsvoorstel
zich verhoudt o.m. tot het gebruikte begrip “arts” in de leden 2,
3 en 4 van artikel 2.25
Impliciet merkte de regering in haar antwoord op dat het in artikel 1 onder c.
gedefinieerde begrip niet is omschreven als “arts”, maar als “de
arts”. En wat moet onder dat begrip worden verstaan?
“Kort gezegd gaat het om de behandelend arts die de euthanasie heeft toegepast.
In het tweede, derde en vierde lid van artikel 2 is dezelfde definitie van toepassing,
zo beantwoorden wij een vraag hierover van de fracties van RPF/GPV en SGP.” 26
Laten we eens zien waar dat toe leidt.Voigens artikel 1 onder c. moet in de wet
onder “de arts” worden ver staan: de arts die volgens de melding
levensbeëindiging op verzoek heeft toegepast of hulp bij zelfdoding heeft
verleend. Als we dat toepassen bijv. op artikel 2 lid 3 en de daar gebruikte
term “de arts” vervangen door de wettelijke begripsomschrijving,
krijgen we de volgende zin:
Indien de minderjarige patiënt een leeftijd heeft tussen de zestien en achttien
jaren (…), kan de arts die volgens de melding levensbeëindiging op verzoek
heeft toegepast of hulp bij zelfdoding heeft verleend, aan een verzoek van de
patiënt om levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding gevolg geven (…).Anders
gezegd: de arts kan iemand euthanaseren die hij volgens de melding al geëuthanaseerd
heeft.
Hoe de Eerste Kamer erop wil reageren dat haar dit soort nonsens door de regering
in ernst wordt voorgehouden, is een vraag apart, maar duidelijk is in ieder
geval dat de regering over de wettelijke definitie van het begrip “de arts” in
het geheel niet heeft nagedacht.

HET BEGRIP “PATIëNT”

Het wetsvoorstel bedoelt een regeling te geven voor situaties waarin
een arts straffeloos iemand anders, in de wet als patiënt aangeduid, mag
doden. Uiteraard vergt de rechtszekerheid dat de wet zo nauwkeurig mogelijk
vastlegt niet alleen wie arts is in de zin van de wet, maar ook wie
patiënt is. Met betrekking tot de arts heeft de regering in het wetsontwerp
een poging ondernomen, maar zo-even hebben wij gezien dat die niet bepaald
als geslaagd kan worden beschouwd. Met betrekking tot de patiënt heeft
de regering niet eens de moeite van een poging gedaan; de definitie van
het begrip patiënt ontbreekt in het wetsvoorstel. Daarover is in de Tweede
Kamer vrij uitvoerig van gedachten gewisseld.27 Dat heeft echter
niet tot klaarheid geleid.28 Evenmin heeft dat geleid tot een voorstel
van de regering om alsnog een bepaalde definitie van het begrip “patiënt”
in het wetsvoorstel op te nemen. Gelet op deze voorgeschiedenis had de
regering niet de minste aanleiding om te veronderstellen dat de Eerste
Kamer het er verder wel bij zou laten zitten. Er zijn dan ook vanuit de Kamer
heel wezenlijke vragen gesteld:
-is de “patiënt” uit het wetsvoorstel de verzoeker om euthanasie en is het
daarbij niet relevant of deze persoon ziek is of niet? 29
– in de Tweede Kamer hebben de ministers van Justitie en van VWS
hun instemming betuigd met de opvatting dat situaties
van levensmoeheid en “klaar zijn met leven” niet onder de werking van het
wetsvoorstel vallen — kunnen de bewindslieden het dan ook
eens zijn met de stelling dat het in het wetsvoorstel gehanteerde
begrip “patiënt” geen betrekking kan hebben op om het even wie,
die verzoekt om euthanasie of hulp bij zelfdoding? 30
– moet de verzoeker om euthanasie ziek zijn of niet? 31
– wordt iemand die lijdt aan het leven door de bewindslieden
ook als “patiënt” gedefinieerd?
– en blijven de bewindslieden bij het ingenomen standpunt dat opneming
van een definitie van het begrip “patiënt” in het wetsvoorstel onnodig is? 32
– valt levensmoeheid buiten de werking van het wetsvoorstel? 33

Reacties van de kant van de regering:

“Wij wijzen er op dat termen als “patiënt” of “ziek” niet
de doorslag geven. Ziek zijn is (…) een uitermate subjectief
begrip. Waar het in dit voorstel in de kern om gaat is de vraag of
betrokkene uitzichtloos en ondraaglijk lijdt.” In deze zin onderschrijft de
regering de opvatting van de NVVE: “dat de “patiënt” de verzoeker is en
dat niet relevant is of deze persoon ziek is.” 34
“Alhoewel de oorzaak van het lijden als zodanig niet doorslaggevend is
voor de vraag of sprake is van lijden, moet de situatie van de patiënt
wel naar medisch ethisch inzicht kunnen worden gekenmerkt als
een lijden. Aan het lijden moet dus wel een medische dimensie zitten,
hetgeen wellicht als ziekte kan worden aangemerkt.” 35
Wij delen de mening dat het in het wetsvoorstel gehanteerde begrip “patiënt” geen
betrekking kan hebben op om het even wie verzoekt om euthanasie
of hulp bij zelfdoding. “Wij delen deze mening in die zin dat een ieder
weliswaar een wens tot (hulp bij) levensbeëindiging kan uiten; echter
voor eventuele inwilliging van die wens moet voldaan zijn aan
de in artikel 2 van het voorstel van wet vervatte zorgvuldigheidseisen.
In die zin kan aan het begrip “patiënt” dan ook niet meer betekenis worden
toegekend dan dat het betreft een persoon die een verzoek heeft gedaan
voor euthanasie of hulp bij zelfdoding.” 36
Wij zijn “van mening dat een ieder op elk moment tegenover de behandelend
arts een verzoek om euthanasie of hulp bij zelfdoding moet kunnen doen.” 37,38
De term “patiënt” komt in artikel 2 van het wetsontwerp tien keer voor.
Maken deze vertogen van de regering nu voor iedereen volkomen duidelijk
waar die term precies op slaat? Daar kan men zijn twijfels over
hebben. Sommigen zullen misschien zelfs vinden dat de regering
orakeltaal spreekt. Eén ding lijkt echter wèl duidelijk te zijn: de regering is blijkbaar
niet bij machte precies aan te geven wie patiënt is in de zin der wet
en wie niet. Dat zou dan ook verklaren waarom de regering onbeantwoord
laat de vraag van de fracties van RPF/GPV en SGP of zij blijft
bij het standpunt dat opneming van een definitie van het
begrip “patiënt” in het wetsvoorstel onnodig is.
Of hult de regering zich met opzet in nevelen? Hoe minder immers
de wet vastlegt, des te vrijer kan zich de euthanasiepraktijk ontwikkelen!

SUBJECTIVERING VAN ZORGVULDIGHEIDSEISEN

Op 27 mei 1998 hebben de ministers van Justitie en van VWS vastgesteld
de Regeling toetsingscommissies euthanasie.39 In artikel 9 van
die Regeling staat o.m. dat de commissie tot het oordeel komt dat door
de arts zorgvuldig is gehandeld indien er sprake was van uitzichtloos
en ondraaglijk lijden van de patiënt naar heersend medisch inzicht.
Het wetsvoorstel maakt daarvan: dat de arts de overtuiging heeft gekregen
dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt —
en dat is heel wat anders.
Iedereen die maar met een klein beetje aandacht wil lezen, zal dat beamen.
De door de senatoren van RPF/GPV en SGP getrokken conclusie dat het
onder de nieuwe wet enkel nog zal gaan om het subjectieve inzicht dat
de arts zich met betrekking tot het lijden van de patiënt heeft gevormd,
is dus onbetwistbaar juist.40 Maar wat zegt de regering? “Deze conclusie is niet
juist.” 41 Deze bewering, die zonder ook maar enige argumentatie wordt gedaan,42 is
ronduit verbluffend. Er staat in artikel 2 van het wetsontwerp toch wat
er staat? De regering kende toch de Regeling van 1998? Daar heeft
de regering toch welbewust een wijziging in aangebracht? En zij moet zich daarbij toch
gerealiseerd hebben dat met die wijziging de betekenis van de zin wezenlijk veranderde?
Kortom, als zij dit alles nu wenst te ontkennen, is dat volstrekt ongeloofwaardig.
In ieder geval, de eerste de beste arts die onder de werking van de nieuwe
wet euthanasie heeft gepleegd en die deswege via de toetsingscommissie
en het OM voor de strafrechter komt en hem mededeelt dat hij ten tijde
van zijn daad de in de wet omschreven overtuiging koesterde, zal op basis van
diezelfde wet als vrij man van de strafzitting huiswaarts kunnen gaan.
En dat betekent niets minder dan: ruim baan voor alle euthanaserende artsen!

BESLUIT

De Eerste Kamer telt een belangrijk aantal leden die voorstanders zijn
van een geliberaliseerde euthanasiewetgeving. Ongetwijfeld echter zullen
deze leden ook van oordeel zijn dat een wetsvoorstel alleen dan voor
aan vaarding in aanmerking komt, wanneer het in alle opzichten voldoet
aan de eisen van behoorlijke wetgeving. En dat is met het hier besproken wetsvoorstel
geenszins het geval. Zoals hierboven — zonder pretentie van volledigheid! — is
aangetoond en door een ieder objectief kan worden vastgesteld, bevat
het immers in wezenlijke opzichten tal van onvolkomenheden, vaagheden,
ondoorzichtigheden en verborgen effecten. Vanuit de zorg voor een goed
wetgevingsproduct zou dat er toe moeten leiden om tot de regering te zeggen:
NON TALI AUXILIO, niet op deze manier! 14 maart 2001

NOTEN

1. In het vervolg van dit opstel zal in plaats van deze lange term
het woord euthanasie gebruikt worden.
2. Hierna aan te duiden als MvA.
3. Voorlopig verslag— hierna aan te duiden alsVV — EK, verg.jr.
2000-2001,26 691,nr. 137a,pag. 25.
4. MvA, pag. 59.
5. VV,pag.15-16.
6. Nl. van de Raad van Europa.
7. TwK, verg.jr. 1999-2000, 26 691, nr. 6, pag. 34.
8. VV,pag. 14.
9. MvA,pag. 38.
10. Op pag. 11 van de MvA heeft de regering
het echter over “de arts bij wie het honoreren van
een verzoek om euthanasie of hulp bij zelfdoding tot een van
de allermoeilijkste beslissingen van zijn professie behoort…” Dus:
toepassing van euthanasie is gewoon onderdeel van het beroep van arts.
11. TwK, verg.jr. 1999-2000,26 691, nr. 6, pagina’s 8 en 36. 12.
12. VV, pag. 24.
13. Zo lapidair als het er staat, is het onzin: dan zouden ook scherprechters
een medisch beroep uitoefenen?
14. Waarop gebaseerd?
15. MvA, pag. 18.
16. MvA, pagina’s 2, 6, 13, 37.
17. VV 1.
18. MvA, pag. 2.
19. MvA, pag. 2.
20. Vraag van de CDA-fractie,VV, pag. 1.
21. MvA, pag. 2.
22. VV, pag. 7.
23. MvA, pag. 15.
24. Aldus de regering in de MvA, pag. 2.
25. VV, pag. 18.
26. MvA, pag. 43.
27. Verwezen moge zijn naar mijn artikel “Ondeugdelijk wetsvoorstel” in
Pro Vita Humana 2001, nr. 1, pag. 1.
28. Integendeel; de senatoren van D66 spreken van “een enigszins schimmige
discussie” —VV, pag. 17.
29. Vraag van de SP-fractie —VV, pag. 9. 30.
30. Vraag van de CDA-fractie —V pag. 17.
31. Vraag van de D66-fractie —VV pag. 17.
32. Vragen van de fracties van RPF/GPV en SGP —VV, pag. 18.
33. Vraag van de CDA-fractie —VV, pag. 20.
34. MvA, pag. 21.
35. MvA, pagina’s 32, 34, 42.
36. MvA, pag. 42.
37. MvA, pag. 44.
38. Opgemerkt zij dat het hier gehanteerde begrip “de behandelend
arts” weliswaar op verschillende plaatsen in het wetsvoor
stel wordt gebruikt, echter zonder dat het in artikel 1 wordt gedefiniëerd.
39. Staatscourant 101, 3 juni 1998, pag. 10 e.v.
40. VV, pag. 15.
41. MvA, pag. 38.
42. Er worden wel een paar zinnen gewijd aan wat uitzichtloos en ondraaglijk
lijden is, maar die zeggen natuurlijk niets over de zaak waar het hier om
gaat.

PVH 8e jaargang – 2001 nr. 1, p. 1-4

Door Dr. Th.A.M. van der Horst
voormalig secretaris en voorzitter van de JPV

ONGEKENDE INGREEP IN DE RECHTSORDE

Het wetsontwerp geeft de bevoegdheid aan individuele artsen om onder bepaalde
voorwaarden straffeloos individuele personen te doden. Dat is nogal
wat. Het is dan ook volstrekt begrijpelijk dat men wereldwijd met gespannen
aandacht volgt, wat de Nederlandse wetgever bezig is te doen. Alle reden
dus om daar nog eens goed over na te denken.
Het hiernavolgende bevat een kritische beschouwing van enkele wezenlijke
onderdelen van het wetsvoorstel.

DE BEGRIPPEN “ARTS” EN “PATIËNT”

Zoals gezegd strekt het wetsvoorstel ertoe om aan bepaalde personen,
namelijk artsen, de bevoegdheid te verlenen om straffeloos bepaalde
andere personen, patiënten, te doden.1 Het is duidelijk
dat deze strekking vereist dat de begrippen “arts” en “patiënt” op
de meest nauwkeurige wijze worden gedefinieerd. Iedere twijfel
of onduidelijkheid over de vraag wie tot de ene en de andere
categorie behoren, moet door de wet worden uitgesloten.

HET BEGRIP ARTS

“In deze wet wordt verstaan onder:
(. . .) c. de arts: de arts die volgens de melding levensbeëindiging
op verzoek heeft toegepast of hulp bij zelfdoding heeft verleend;” — zo
lezen wij in artikel 1 van het wetsontwerp. Dat is dus een arts-begrip
van zeer beperkte omvang. Niet iedereen die arts is, valt er onder,
maar enkel en alleen de arts die euthanasie heeft gepleegd en gemeld.
Nu zou men verwachten dat de wet haar eigen definitie consequent
toepast. Met verbazing moet men echter constateren dat dat niet het
geval is. Men zie de leden 2, 3 en 4 van artikel 2. Daar is namelijk
wel sprake van “de arts”, maar dat is dan een arts die
nog geen euthanasie heeft toegepast en daar mogelijkerwijs zelfs
helemaal niet aan toe komt. De definitie van artikel 1 blijkt dus
reeds in artikel 2 niet bruikbaar te zijn.
Vervolgens gebruikt het wetsvoorstel ook nog de term “onafhankelijke
arts”, echter zonder aan te geven wat daar onder moet worden
verstaan. Dat moet de lezer blijkbaar zelf maar bepalen.

HET BEGRIP PATIëNT

Wat merkwaardigerwijs in het wetsvoorstel helemaal ontbreekt,
is de definitie van het begrip “patiënt”.
Zowel de CDA-fractie in de Tweede Kamer als de D66-fractie hebben
er op aangedrongen dat in deze lacune zou worden voorzien.2 Kunnen
onder “patiënt” ook niet-zieke bejaarden of chronisch zieken worden verstaan?
Of is een patiënt elk willekeurig iemand die hulp vraagt?3
De regering zag geen probleem:
“Naar ons oordeel is voldoende duidelijk dat met patiënt
wordt bedoeld degene die het verzoek doet om levensbeëindiging
of hulp bij zelfdoding. Opneming van het begrip ‘patiënt’ bij
de definities in artikel 1 achten wij dan ook niet nodig.” 4
Zo gemakkelijk lieten de fracties van CDA en D66 zich echter
niet afschepen. Tijdens het wetgevingsoverleg van 30 oktober 2000
drongen zij er andermaal op aan ook de patiënt in de begripsbepaling
van artikel 1 op te nemen.5 Andermaal
echter zag minister Korthals niet wat het probleem was: “Voor
een eenvoudige leek zoals ik is iedereen die naar de dokter gaat
een patiënt.” 6 Aan het slot van het wetgevingsoverleg kwam hij echter
met een heel wat meer beperkte omschrijving van het begrip “patiënt”.
“Dat is degene die het verzoek doet. Dat is zo klaar als
een klontje. Dat hoef je ook niet nader te definiëren.” 7
Welnu, zo is men geneigd te reageren, als dat zo is, wat verzet
zich er dan tegen om terwille van de eenvoudige leek die met de wet
moet gaan leven, die klontjesklaarheid met een paar woorden in de wet
tot uitdrukking te brengen?
Wie de waarheid wil weten, moet zijn oor te luisteren leggen bij
minister Borst: “De patiënt is degene die het verzoek heeft gedaan.
Daarover bestaat geen enkele twijfel. Als je echter per se wilt definiëren
krijg je wel een probleem. Je hebt namelijk mensen die lijden aan
een ziekte en mensen die lijden aan het leven. Moet je die laatste
ook patiënt gaan noemen?” 8
De minister spreekt liever van een “niet-patiënt” 9 en klaarblijkelijk
is zij van oordeel dat ook een dergelijke “niet-patiënt” als “patiënt” in
de zin van artikel 2 van het wetsontwerp geëuthanaseerd moet
kunnen worden. En daar komt dan de aap uit de mouw, want je kunt
natuurlijk geen definitie in de wet opnemen waarin staat: ook de
niet-patiënt is patiënt. Wat is dan de oplossing? Je laat
in de wet de definitie van het begrip “patiënt” gewoon
weg en dan zorgen de praktijk en de rechterlijke macht er wel voor
dat op termijn ook de niet-patiënt als patiënt in de zin
van artikel 2 van de wet beschouwd gaat worden.
Inderdaad, het is allemaal zo klaar als een klontje.

EUTHANASIE IS GEEN MEDISCH HANDELEN

Wanneer men de vraag stelt of toepassing van euthanasie wel of geen
medisch handelen is, dan is er niemand die daar eenduidig en volmondig
gewoon met ja op antwoordt. Maar dat levert dan een conclusie op waar
de regering natuurlijk niet mee kan werken.Want als de toepassing van
euthanasie geen medisch handelen is, valt meteen het hele wetsvoorstel
in duigen.
Hoe redt de regering zich uit deze brand? Door de introductie van
het begrip “niet normaal medisch handelen.” 10 Helaas
is de regering tot dusverre nalatig gebleven dit begrip behoorlijk
te definiëren. Zij heeft het niet verder gebracht dan te zeggen
wat “niet normaal medisch handelen” niet is, namelijk
normaal medisch handelen dat valt onder de WGBO.11
Van een dergelijke mededeling die nauwelijks een serieuze indruk
vermag te maken, wordt echter niemand iets wijzer. Een (bescheiden)
poging van de regering om de zaak te verduidelijken is te vinden in
haar Nota naar aanleiding van het verslag van de Tweede Kamer:
“Artsen worden geconfronteerd met moeilijke situaties, waarin
mensen die zijn getroffen door dodelijke, ontluisterende ziekten
langer in leven kunnen worden gehouden dan vroeger. Mede hierdoor worden
patiënten er soms toe gebracht, de arts dringend te vragen om
iets te doen wat strijdig lijkt met zijn roeping, namelijk het leven
te beëindigen in plaats van het leven te redden en te beschermen.
Wij spreken hier uitdrukkelijk van “strijdig lijkt”,
omdat geleidelijk het besef is gegroeid dat het ook de taak van de
arts is om lijden te verlichten. En dat daar, waar het lijden zo
ernstig is dat alleen de dood daaraan een eind kan maken, het mogelijk
moet zijn dat de arts na zorgvuldige afweging kiest voor het inwilligen
van het uitdrukkelijke en weloverwogen verzoek van de patiënt.” 12

Brengt deze uiteenzetting nu de zo broodnodige helderheid? Neen, alleen
maar verdere verwarring want zij kan slechts leiden tot de
constatering dat naar het inzicht van de regering toepassing van
euthanasie gewoon behoort tot het takenpakket van de arts en derhalve
normaal medisch handelen is. Maar dat is nu net wat zij bij herhaling
beweert niet te vinden.
Een ding is duidelijk: zo komen we geen stap verder. Gaandeweg wordt
het dan ook de hoogste tijd dat de regering eindelijk eens nauwkeurig
laat weten wat onder “niet normaal medisch handelen” moet
worden verstaan. Hoe verhoudt zich dit begrip tot het begrip “medisch
handelen”? Is niet-normaal-medisch handelen een aparte categorie
naast normaal-medisch-handelen? Of is het een subcategorie van het
algemene begrip medisch handelen? En zijn er naast de toepassing
van euthanasie nog andere handelingen die als niet-normaal-medisch
handelen moeten worden gekwalificeerd?
Zolang de regering niet in staat is deze en dergelijke vragen naar
behoren duidelijk te beantwoorden, heeft verdere discussie geen enkele
zin. Er kan dan maar één conclusie zijn: weg met dit
wetsvoorstel! Op ondefinieerbare uitgangspunten valt immers geen
behoorlijke wet te maken.

WEG OPEN VOOR ONGEBREIDELDE EUTHANASIE

Op 27 mei 1998 is door de ministers van Justitie en van VWS vastgesteld de
Regeling regionale toetsingscommissies euthanasie.13
Het eerste gedeelte van artikel 9 van die Regeling luidt als volgt:
“ De commissie komt tot het oordeel dat door de arts zorgvuldig is
gehandeld, indien: (…)
b. er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt
naar heersend medisch inzicht”.
Deze bepaling verplicht de arts tot vaststelling van een feitelijke
situatie die enkel en alleen in de persoon van de patiënt gegeven
is. Met de nieuwe wet wordt dat echter totaal anders. Want wat komt
er in artikel 2 te staan? “De zorgvuldigheidseisen, bedoeld
in artikel 293, tweede lid,Wetboek van Strafrecht, houden in dat
de arts: (…)
b. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos
en ondraaglijk lijden van de patiënt”.
Voortaan gaat het dus niet meer om de patiënt en hoe die zijn
lijden ervaart; het gaat enkel nog om het subjectieve inzicht dat
de arts zich met betrekking tot het lijden van de patiënt heeft
gevormd. En zo wordt dan in dit opzicht de arts door de wet zelf
aan iedere vorm van toetsing onttrokken. Want als hij alleen maar
zegt op een bepaald moment een bepaalde overtuiging te hebben gekregen,
zal niemand het tegendeel kunnen bewijzen. En mocht de toetsingscommissie
zich desondanks willen gaan verdiepen in de aard en de zwaarte van
het lijden van de geëuthanaseerde patiënt, dan zal de arts
met de wet in de hand de commissie erop kunnen wijzen dat zij bezig
is de haar door de wet verleende bevoegdheid te overschrijden.
Waar de overige zorgvuldigheidsnormen voor de arts die tot euthanasie
wil overgaan, amper een probleem vor men, zal de nieuwe wet er dus
toe leiden dat de arts de nauwelijks nog te controleren heer en meester
van de euthanasiepraktijk wordt.

HET WORDT NIETS MET DE MELDINGSPLICHT

Levensbeëindigend handelen door artsen dient niet in het verborgene
te geschieden. “Openheid, melding en toetsing zijn geboden.
De samenleving moet kunnen controleren of artsen handelen binnen
het vastgestelde normatief kader.” 14
Het is hoogst merkwaardig een dergelijke ideële ontboezeming
uit de mond der regering te vernemen. Iedereen en dus ook de regering
kan toch immers aan de hand van de algemeen beschikbare gegevens
zonder meer vaststellen dat van deze hooggestemde verwachtingen in
de praktijk gewoon niets terecht zal komen. Welke zijn die algemeen
beschikbare gegevens?

1 . In de wereld der euthanaserende artsen bestaat grote weerzin
tegen de rompslomp die van een melding het gevolg kan zijn.
2. In talloze gevallen is tot dusverre dan ook euthanasie toegepast
zonder dat de euthanaserende artsen hun daden hebben gemeld.
3. In even zo vele gevallen hebben de euthanaserende artsen door
middel van valsheid in geschrift — want dat is het afgeven
van een valse overljdensverklaring — hun handelen in het verborgene
gehouden.

Zal dat nu onder de nieuwe wet allemaal anders worden? Zal de nieuwe
wet inderdaad leiden tot een grotere meldingsbereidheid onder de
artsen, zoals de regering herhaaldelijk schriftelijk zowel als mondeling
gezegd heeft aan te nemen?15 en dat terwijl de regering zelf al met
zoveel woorden heeft moeten erkennen dat naleving van de meldingsplicht
niet kan worden afgedwongen?16 Het antwoord op dit soort vragen kan
alleen maar een beslist “neen” zijn.
Wat meldende artsen onder de nieuwe wet allemaal boven het hoofd
kan hangen, wordt al in geuren en kleuren uiteengezet in de Memorie
van toelichting op het wetsontwerp zoals het op 6 augustus 1999 bij de
Tweede Kamer aanhangig is gemaakt.17 Daar
heeft onze welhaast legendarische Winnie Sorgdrager in Trouw van
8 december 200018 nog eens een flinke schep bovenop gedaan:
“De toetsingscommissies kunnen meer doen dan het OM. Het
feit dat regelmatig artsen worden opgeroepen om een nadere toelichting
te geven, heeft een educatieve werking en is tevens een signaal dat
er heel serieus wordt gekeken naar een zaak. Bovendien kan de toetsingscommissie
zich niet alleen met de strafrechtelijke maar ook met de medische
aspecten bemoeien. Zij kunnen in de nieuwe regeling niet alleen besluiten
een zaak naar het OM te sturen, maar ook de Inspectie voor de Volksgezondheid
inschakelen als er redenen zijn voor tuchtrechtelijk ingrijpen of
ander optreden van de inspecteur. Voorwaarde is dan wel dat de Inspectie
ook inderdaad iets onderneemt. Dat kan een gesprek zijn, maar ook
het initiëren van een tuchtrechtelijke procedure wanneer er
ernstige medische fouten zijn gemaakt (die in het algemeen niet voor
strafrechtelijk ingrijpen in aanmerking komen).
In de praktijk betekent de nieuwe regeling dus een mogelijkheid voor
veel strengere controle.”

En als klap op de vuurpijl is er tenslotte de verklaarde onmacht
en/of weigering van de zijde van de regering om ook maar iets te
gaan ondernemen tegen het euvel van de valse overlijdensverklaringen:

“Het vat kragen valse overlijdensverklaringen zou (. . .)
een gerichte opsporing vergen, hetgeen zou neerkomen op het doen
van forensisch-geneeskundig onderzoek in alle sterfgevallen ruim
130.000 per jaar. Dit achten wij een onevenredig, ondoelmatig en
ondeugdelijk middel ter bevordering van de bereidheid van artsen
om levensbeëindigend handelen te melden. De acceptatie van de plicht
om levensbeëindigend handelen te melden en daartoe opening van
zaken te geven, dient in de eerste plaats binnen de beroepsgroep plaats te vinden.” 19

Is dit nu de situatie waarin men redelijkerwijs kan vertrouwen
dat de meldingsbereidheid van de euthanaseren de artsen zienderogen
zal toenemen? Natuurlijk niet! Om het in alledaags Hollands te zeggen:
die artsen zullen wel gek zijn om zich door melding aan allerlei
risico’s bloot te stellen; het afgeven van een valse overlijdensverklaring
is immers veel eenvoudiger en veiliger! Uiteraard ziet de regering
dat ook wel — men kan toch niet aannemen dat het haar ontbreekt
aan gevoel voor realiteit — maar het openlijk toegeven is voor
haar ten enenmale uitgesloten. Zij kan toch niet haar eigen wetsvoorstel
onderuit halen? Dat zal, als tenminste het wetsvoorstel tot wet wordt
verheven, de praktijk van de komende tijden wel doen.

SAMENVATTING EN CONCLUSIE

Uit het voorgaande20 blijkt dat:
a. de in het wetsontwerp voorgestelde begripsomschrijving van “de arts” niet
deugt;
b. het ontbreken van een omschrijving van het begrip “patiënt” een
wezenlijke lacune is;
c. de regering er tot dusverre niet in is geslaagd de begrippen “medisch
handelen” en “niet normaal medisch handelen” nauwkeurig
van elkaar te onderscheiden – hetgeen impliceert dat onduidelijk
blijft waarom juist de arts in een strafrechtelijk geprivilegieerde
positie moet worden geplaatst;
d. door subjectivering van de voornaamste zorgvuldigheidseis de weg
naar ongebreidelde euthanasie komt open te staan;
e. wezenlijke vergroting van de meldingsbereidheid van de euthanaserende
artsen redelijkerwijs niet kan worden verwacht.
De conclusie uit dit alles kan als volgt worden geformuleerd: de
regering heeft aan het parlement een werkstuk voorgelegd dat zo wezenlijke
gebreken vertoont, dat het een ernstige misgreep zou zijn om dat aan het Nederlandse
rechtssysteem toe te voegen. Helaas heeft de Tweede Kamer lelijk verstek laten
gaan. Maar gelukkig hebben wij nog de Eerste Kamer!

December 2000

NOTEN

1.Het wetsvoorstel gaat over levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding.
In het vervolg van dit opstel zal deze lange term niet telkens worden herhaald, maar voornamelijk
gebruik worden gemaakt van het woord euthanasie. Opvallend is overigens het verschil
van terminologie in het wetsvoorstel. Als het namelijk gaat over de patiënt die zichzelf wil
doden, heet dat rechttoe rechtaan: zelfdoding. Maar als het gaat over de arts die een ander doodt,
wordt dat aangediend met de verzachtende term levensbeëindiging.
Hier te spreken van discriminatie gaat misschien wat ver, maar het is toch net alsof de wetgever
meer gevoel opbrengt voor de euthanaserende arts dan voor de suïcidale patiënt.
2. TwK, vergaderjaar 1999-2000, 26 691, nr. 5, pag. 35.
3. Vragen van de D66-fractie – ibidem.
4. TwK, verg.jr. 1999-2000, 26 691, nr. 6, pag. 50.
5. TwK, verg.jr. 2000-2001, 26 691, nr. 22, pagina’s 19, 26 en 60.
6. Id., pag. 60.
7. Id., pag. 78.
8. Id., pag. 75.
9. Ib.
10. Zie bijv. TwK, verg.jr.1999-2000, 26 691 , nr. 6, de pagina’s 5,8,9,20,36 en 78.
11. Id., pagina’s 8 en 36.
12. Id., pag. 23. Een tweetal kanttekeningen:
a. behoort het al niet vanouds tot de
roeping van de arts om lijden te verlichten?
b. waar blijft in deze uiteenzetting
de niet-patiënt van minister Borst?.
13. Staatscourant 101, 3 juni 1998, pag. 10.
14. TwK, verg.jr. 1999-2000, 26 691, nr. 6, pag. 23.
15. Zie bijv. TwK, verg.jr. 2000-2001,
26 691, nr. 9, pag. 12-13 en 17; zie ook TwK, verg.jr. 2000-2001,
26 691, nr. 22, pag.
57. 16. TwK, verg.jr. 1999-2000, nr. 6, pag. 48.
17. TwK, verg.jr. 1998-1999, 26 691, nr. 3, pag. 14.
18. Pag. 17.
19. TwK, verg.jr. 1999-2000, 26 691, nr. 6, pag. 34.
20. Er zijn nog meer punten van kritiek, bijv.
a. De regering heeft tot dusverre niet
duidelijk weten te maken welke bijdragen precies de deskundige
inzake ethische of zingevingsvraagstukken aan het werk van de
regionale toetsingscommissie verondersteld wordt te leveren
– waarbij het natuurlijk moet gaan om bijdragen die een jurist
en een medicus samen niet bij machte zijn te bedenken.
b.Wat moet worden versta onder “partijdigheid” in
de zin van artikel 15?
c. Door wie wordt beraadslaagd en beslist
over wraking van een lid van de toetsingscommissie? Door de
commissie in haar geheel, zodat het gewraakte lid over zichzelf
oordeelt? En wordt van een en ander proces-verbaal opgemaakt?
Of gebeurt allemaal alleen maar mondeling?

PVH 8e jaargang – 2001 nr. 5/6, p. 154-157

Door Dr Th.A.M. van der Horst
bestuursjurist te ‘s-Gravenhage

Onlangs is versehenen het Jaarverslag 2000 van de regionale
toetsingscommissies euthanasie. Het is eenfraai uitgevoerd, overzichtelijk
werkstuk dat zieh gemakkelijk laat lezen, mede doordat specifiek
modische termen onmiddellijk in gewoon Nederlands worden verklaard.
Het verslag gaat nog over de euthanasiepraktijk van voor de
nieuwe euthanasiewet van 12 april 2001.1 In het verslagjaar
was dus van toepassing de op 27 mei 1998 door de ministers
vanjustitie en van VWS vastgestelde Regeling regionale toetsingscommissies
euthanasie.2
Deze Regeling met de daarbij behorende officiele toelichting is -als
bijlage 11 bij het jaar verslag gevoegd.
Hieronder volgen enkele opmerkingen waar het verslag aanleiding toe
geeft.

Het aantal meldingen is verminderd van 2216 in 19993
tot 2123 in 2000.4
De commissies noemen dit een lichte daling waar van de oorzaak “niet
duidelijk” is. Aan eigen pogingen tot verklaring van deze daling
wagen zij zich niet; zij wachten af of het door het kabinet aangekondigde
onderzoek meer informatie zal geven. Deze terughoudendheid van de commissies
is heel opvallend omdat het hier gaat om het centrale punt in het beleid
dat tot de totstandkoming van de Regeling heeft geleid:

” Wij hebben er vertrouwen in dat de voorgestelde constellatie van toetsing van gemelde
gevallen door een multidisciplinair samengestelde commissie gecombineerd
met een vervolgingsbeleid waarin het strafrecht als ultimum remedium
fungeert, fors toeneemt.5Aldus kunnen de doelstellingen van de meldingsprocedure,
namelijk inzicht in en controle op de praktijk inzake levensbeëindiging
op verzoek en hulp bij zelfdoding, beter worden gerealiseerd.” 6

Vanuit beleidsoogpunt is dus essentiëel de vraag hoe het komtdat de nagestreefde
en verwachte stijging van het aantal meldingen is uitgebleven. Hebben
de commissies, die nu toch al ruim twee jaar in functie zijn, daar werkelijkgeen
enkel idee over? Of vinden zij het niet opportuun uitlatingen te doen
die erop zouden kunnen wijzen dat euthanaserende artsen er nog steeds
massaal de voorkeur aan blijvengeven om zelf hun straffeloosheid
te regelen en wel via de gemakkelijke en risicovrije weg van de valse
overlijdensverklaringen?
Dat zou erop neerkomen dat geen enkele wettelijk geregelde meldings-
en toetsingsprocedure kan leiden tot het beoogde doel: het verkrijgen
van inzicht in en controle op de euthanasiepraktijk.7
Maar met zo’n boodschap kunnen de toetsingscornmissies natuurlijk niet
aankomen, zeker niet op dit moment nu de nieuwe wet nog niet eens in
werking is getreden en vanuit de Verenigde Naties ernstig wordt bekritiseerd.
De commissies zijn van mening dat casuïstiek het maatschappelijk inzicht in de
onderhavige problematiek kan vergroten en verder een bijdrage zal kunnen
leveren aan de kwaliteitsbewaking en -bevordering. Vandaar dat zij in
het jaarverslag korte beschrijvingen hebben opgenomen van een veertien
tal concrete geanonimiseerde gevallen van levensbeëindiging op
verzoek en hulp bij zelfdoding. Enkele van deze beschrijvingen geven
aanleiding tot commentariërende opmerkingen.

CASUS 4 – WILSBEKWAAMHEID

Casus 4 gaat over een patiënte van 69 jaar die leed aaneen snel progressieve
vorm van dementie met kleine herseninfarcten.Volgens de
meldende arts en twee consulenten was er geen aanleiding om te twijfelen
aan de wilsbekwaamheid van de vrouw ten tijde van haar euthanasieverzoek.
Als afsluitende mededeling lezen wij:”De commissie is tot het oordeel
gekomen dat de patiënt (lees: patiënte) wilsbekwaam moest
worden geacht en dat de arts dus in het verlengde hiervan zorgvuldig
had gehandeld. Het College van procureurs-generaal betwijfelde aanvankelijk
of patiënte wel wilsbekwaam was. Op basisvan nadere informatie
van de toetsingscommissie is uiteindelijk besloten geen vervolging in
te stellen.” 9 Dit is nu typisch informatie waar de lezer niets aan heeft. Het College
van procureurs-generaal heeft natuurlijk zijnargumenten
gehad om tegen de opvatting van de artsenen toetsingscommissie in te
twijfelen aan de wilsbekwaamheid van de patiënte. Hoe luidden die
argumenten? En wat heeft de toetsingscommissie vervolgens aangevoerd
waardoor het College tenslotte tot anderegedachten is gekomen? In hoeverre
en door wie is deeuthanaserende arts van de nadere gedachtewisseling
tussen de commissie en het College op de hoogte gehouden? Hoeveel tijd
heeft die nadere gedachtewisseling in beslag genomen?

CASUS 5 – ONDRAAGLIJK LIJDEN

Casus 5 gaat over een patiënt wiens leeftijd niet wordt
genoemd en die sinds 1996 leed aan de ziekte van Kahler (een vorm van
beenmergkanker waarbij plasmacellen woekeren). Nadat de datum voor de
euthanasiewas vastgesteld en de toestand van de patiënt erg achteruit
ging, kwam hij als gevolg van de toediening van morfine in combinatie
met Haldol in coma; spoedig daarna volgde euthanasie. De arts van de
toetsingscommissie heeft de behandelend arts gevraagd waarom de zeeerst
een coma induceerde en vervolgens toch euthanasie verrichtte; was er
nog wel sprake van ondraaglijk lijden nu de patiënt door morfine
(sub)comateus was? Zo’n vraag laat zich niet met een simpel ja of nee
beantwoorden maar nodigt uit tot een beredeneerde verklaring. De behandelende
arts heeft hierop met een zekere omhaal van woorden gereageerd: hij
had uitgebreid met de patiënt en zijn familie gesproken over het
te volgen traject; de datum van de euthanasie was in onderling overleg
bepaald; ‘de klinische situatie van de patiënt verergerde sneller
dan verwacht waardoor morfine nodig bleek;- op de dag van de uitvoering
van de euthanasie was er absoluut sprake van een ondraaglijk lijden;
de patiënt kreunde en trok grimassen; hij (de arts) besloot zijn
belofte gestand te doen en het leven van de patiënt te beëindigen
middels euthanasie. Bevat dit betoog nu de beredeneerde verklaring dat
er sprake was van ondraaglijk lijden ondanks dat de patiënt door
de morfine (sub)comateus was? Daar zal niet iedereen bevestigend op
antwoorden. De enige relevante mededeling lijkt immers deze te zijn
dat op de dag van de uitvoering van de euthanasie de patiënt kreunde
en grimassen trok. Maar of dat voldoende is ter beantwoording van de
vraag? Voor de toetsingscommissie was er echter geen probleem meer. “De
commissie oordeelde dat de arts zorgvuldig had gehandeld.” 10

CASUS 9 – UITZICHTLOOS EN ONDRAAGLIJK LIJDEN

Casus 9 gaat over een 97-jarige patiënte die leed aan een aantal lichamelijke
problemen. Na een astma-aanval en een herseninfarct vroeg zij om euthanasie:
de ontstane hulpbehoevendheid en afhankelijkheid waren voor haar onacceptabel
en ondraaglijk. Bovendien was zij bang voor herhaling van het herseninfarct.
De toetsingscommissie concludeerde dat er op de dag van de euthanasie naar
heersend medisch inzicht geen sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden.
Zij meende dat de arts zijn inzet voor en betrokkenheid bij zijn patiënte
te veel had laten prevaleren boven de professionaliteit die van een
arts verwacht mag worden. Eenlange vertrouwensrelatie en het niet in
de steek willen laten van een patiënt mogen niet de doorslag geven
bij de beslissing tot euthanasie.11
De commissie oordeelde dan ook dat de arts niet zorgvuldig had gehandeld.
Niettemin besloot het College van procureurs-generaal de arts niet te.vervolgen.
Het College was namelijk van oordeel dat er wel sprake was van uitzichtloos en
ondraaglijk lijden.
Daarbij werd overwogen dat het een vrouw betrof van zeer hoge leeftijd
die recentelijk was getroffen door een herseninfarct en een reële
angst had voor een tweede herseninfarct.Deze casus stelt de merkwaardige
verhouding in het licht tussen de toetsingscommissies en het College
van procureurs-generaal. De vraag of er sprake is van uitzichtloos lijden
wordt algemeen gezien als een medische aangelegenheid en behoort dus
tot het gebied waarop de toetsingscommissies geacht worden over aanmerkelijk
veel meer deskundigheid en inzicht te beschikken dan het louter strafrechtelijk
georiënteerde Openbaar Ministerie. In het onderhavige geval zien
wij echter het College van procureurs-generaal in een medische aangelegenheid
lijnrecht ingaan tegen het oordeel van de toetsingscommissie. Is dat
nu een gang van zaken die in overeenstemming is met de bedoeling van
de ministeriële Regeling? Een vraag apart is, wat bij deze gang
van zaken de consequenties zijn voor de behandelende arts. Die heeft
van de toetsingscommissie een belastend oordeel thuis gekregen, omdat
hij ten onrechte heeft aangenomen te maken te hebben met een situatie
van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Wordt dit oordeel nu teniet
gedaan door het tegengestelde oordeel van het College van procureurs-generaal?
Of blijft de arts ondanks de beslissing van het Openbaar Ministerie
om geen strafvervolging tegen hem in te stellen, toch belast met het
negatieve oordeel van de toetsingscommissies? Gegeven dat het toetsingskader
van de commissies veel ruimer is dan dat van het O.M. lijkt deze vraag
bevestigend te moeten worden beantwoord.

CASUS 14 – UITVOERING VAN HET VERZOEK

Casus 14 gaat over een huisarts van wie de commissie om verschillende
redenen vond dat hij niet voldoende aan zijn zorgplicht had voldaan
en dus niet zorgvuldig was geweest bij de uitvoering van de door hem
verleende hulp bij zelfdoding. De commissie heeft daarvoor de aandacht
van de inspecteur voor de gezondheidszorg gevraagd. Deze heeft vervolgens
met de arts gesproken.”Het College van procureurs-generaal heeft
besloten niet tot vervolging van de arts over te gaan, onder verwijzing
naar de gesprekken met de commissie en de Inspecteur.” 12Hier
is het dus net als bij casus 4: een nietszeggende mededeling waar niemand
wijzer van wordt. Tenslotte: zoals gezegd zijn er in het jaar 2000
ruim 2100 gevallen van levensbeëindiging op verzoek en hulp bij
zelfdoding gemeld. In drie gevallen is door de toetsingscommissies geoordeeld
dat door de arts niet zorgvuldig was gehandeld. Alle drie deze gevallen
zijn door het Openbaar Ministerie geseponeerd. Deze cijfers hebben twijfels
opgeroepen bij het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties: “The
Committee learnt with unease that under the present legal System more
than 2,000 cases of euthanasia and assisted suicide (or combination
of both) were reported to the review committee in the year 2000, and
that the said committee came to a negative assessment only in three
cases. The large numbers involved doubts whether the present system
is only being used in extreme cases in which all the substantive conditions
are scrupulously maintained.” 13Wanneer een orgaan als het Mensenrechtencomité
van de VN in het openbaar dergelijke twijfel uit, kan daar zeker niet geringschattend
aan worden voorbijgegaan. Opvallend is overigens dat
het Comité niet komt tes preken over de (waarschijnlijk) talloze euthanasiegevallen
die zich via valse overlijdensverklaringen aan ledere waarneming onttrekken.
Wat heeft de regering hieromtrent aan het Comité gerapporteerd? En heeft
zij daarbij ook laten weten niet bereid en niet in Staat te zijn om
ook maar iets tegen het euvel van de valse overlijdensverklaringen te
ondernemen?14De euthanasiediscussie is voorlopig nog niet ten einde.

NOTEN

1. Ten tijde van het schrijven van dit artikel – augustus 2001 –
was deze wet nog niet in werking getreden. Volgens telefonische
informatie van de zijde van de Directie Voorlichting van het
ministerie van Justitie geldt l Oktober 2001 als streefdatum.
2. Staatscourant 1998, nr. 101.
3. Jaarverslag 1998/1999, pag. 8.
4. Jaarverslag 2000, pag. 10.
5. Cursivering van mij, VdH.
6. Uit de officiële toelichting op de Regeling – Jaarverslag
2000,pag. 41.
7. Dat argument is dan ook in stelling gebracht tegen het wetsontwerp
dat tot de nieuwe wet heeft geleid. Het heeft de ijveraars
voor die wet echter niet tot het inzicht kunnen brengen dat
zij verkeerd bezig waren.
8. Jaarverslag 2000, pag. 3.
9. Id., pag. 15.
10. Id., pag. 18.
11. De arts van casus 5 die zich o.m. beriep op een aan zijnpatiënt
gedane belofte, heeft daar geen corrigerende opmerking van
de commissie over te horen gekregen.
12. Jaarverslag 2000, pag. 25.
13. Concluding observations of the Hurnan Rights
Committee: Netherlands. 20/07/2001. CCPR/CO/72/NET.
Voor documentaire gegevens zij verwezen naar mijn artikel
Ondeugdelijk wetsvoorstel (II) in Pro Vita Humana 2001, nr.2, pag. 29.
14. (ontbreekt) *) Dit artikel is in eerste instantie
ter publicatie aangeboden aan de redactie van Medisch Contact.
Die heeft het echter geweigerd met een opvallende motivering
welke zeker aan de MC-abonnees onder onze lezers te denken
zal geven. Deze motivering luidt als volgt: “U verwoordt in uw
artikel zware kritiek, zowel op de opstellers van het rapport
(‘… een nietszeggende mededeling waar niemand wijzer van wordt’)
als op de betrokken artsen (‘… hun straffeloosheid
regelen via de gemakkelijk een risicovrije weg van de valse overlijdensverklaringen’).
Op zichzelf is kritiek natuurlijk welkom, maar dan moet het voor
de lezer wel duidelijk zijn waarop deze is gebaseerd.
Wie het jaarverslag niet bij de hand heeft – en dat zal gelden
voor vrijwel al onze lezers – kan niet beoordelen of uw kritische
opmerkingen werkelijk uit de tekst zijn af te leiden. Daarmee
achten wij uw artikel niet geschikt voor publicatie.”

PVH 8e jaargang – 2001 nr. 4, p. 125-129

Door Dr. Th.A.M. van der Horst
voormalig secretaris en voorzitter van de JPV

Op 9 en 10 april 2001 vond in de Eerste Kamer de mon delinge behandeling
plaats van het ontwerp van Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek
en hulp bij ze Heeft dat bijzondere gezichtspunten opgeleverd? Een diepgaande
gedachtenwisseling over de morele toelaatbaarheid van een wet die het
aan bepaalde personen toestaat om straffeloos bepaalde andere personen
te doden? Een gedegen discussie over de vraag of en in hoeverre de wetgever
gebonden is aan onafhankelijk van hemzeif geldende normen? Een kritische
beschouwing van de juridische gebreken van het wetsontwerp die het tot
een kreupel werkstuk maken? In het geheel niet. De meerderheid zag haar
kans schoon om ons rechtsstelsel te verrjken met een vorm van gelegaliseerde
euthanasie en die kans heeft zij gretig uitgebuit. Natuurlijk moest
er nog wel een “debat” worden gehouden, maar doordat de
uitkomst van tevoren al vaststond, heeft dat niet meer opgeleverd dan
enkel een herhaling van reeds lang bekende standpunten. Dat neemt niet
weg dat er toch nog wel wat incidentele opmer kingen zijn gemaakt die
om uiteenlopende redenen de moeite van het onthouden waard zijn. Ondanks
de totstandkoming van de euthanasiewet gaat de euthanasiediscussie immers
ver der! Vandaar hieronder een aantal losse citaten uit de betreffende
Handelingen van de Eerste Kamer. Achter ieder citaat is het nummer vermeld
van de pagina waar men het kan vinden.

1. Bovenwettelijk rechtsgoed

De heer Holdijk (SGP):
De artikelen 293 en 294 hebben wij te danken aan de strafwetgever van
1881. “Hoe heeft die levensberoving op verzoek beschouwd? Men
meende destijds dat er in feite sprake was van moord, maar dat strafverlichting
ten opzichte van moord op z’n plaats was. Daarachter stak de opvatting
dat het menselijk leven een voor- of bovenwettelijk rechtsgoed is.
Men zag het als preëxistent ten opzichte van menselijke rechtsregels.” (26-1250)

2. Bevoegdheid van de wetgever

De heer Dees (VVD):
“Te vaak horen we nog (…) de onjuiste vraagstelling dat
politici (…) moeten kiezen vóór of tegen euthanasie. Daar gaat het
echter niet om.
Wel gaat het om de vraag of de wetgever eigen authentieke opvattingen
van mensen over hun leven en dood respecteert. Als lid van de Eerste
Kamer zou ik persoonlijk, op grond van mijn eigen levensbeschouwing,
tegen euthanasie kunnen zijn. Maar als dat het geval zou zijn, heb ik
dan het morele recht om in deze diepste vragen over het einde van het
leven een ander de wet voor te schrijven? Die vraag wordt door mijn
fractie ontkennend beantwoord.” (26-1240)

3. Absolute normen

De heer Holdijk (SGP):
Wanneer wij het wetsvoorstel beschouwen, zien wij daarin een verschuiving
richting zelfbeschikking ten koste van de verantwoordelijkheid van de
overheid voor de samenleving als geheel. Wij menen dat de fundamentele
waarde, ook van het gebrekkige en aftakelende leven, en het publieke
belang van de bescherming van dit leven voor iedere wetgever in alle
tijden voorop dienen te blijven staan. Men kan de vraag stellen of
er absolute normen zijn. Dit is voor ons een van die absolute normen.
Als de individuele mens en zijn belangen bepalend worden voor de wetgeving,
zal op den duur de grondslag van de gemeenschap worden ondergraven en
de beschermwaardigheid van het leven bedreigd worden. De regering onderschat
naar ons inzicht de machten die het leven van mens en dier bedreigen.” (26-1250)

4. De basis van de publieke moraal

De heer Schuurman (ChristenUnie):
“In zekere zin wil men zichzelf bevrijden van de angst voor de dood.
Daarvoor heeft men hulp nodig: euthanasie of hulp bij zelfdoding. Daarom
zien velen in het gebod “gij zult niet doden” niet meer
een goddelijk gebod dat evenals andere geboden goed is voor leven en
samenleven. In allerlei opzichten merken wij daardoor in wetgeving –
niet alleen in het voorliggende wetsvoorstel
– dat de basis van de publieke moraal steeds smaller wordt. Ik vraag het
kabinet of die versmalling maar kan doorgaan. Wat heeft de overheid
dan ten slotte nog aan publieke waarden en normen uit te dragen en als
basis te nemen voor wetgeving?” (26-1225)
“Met het voorliggend wetsvoorstel wordt, en dat is misschien nog
wel het ergste dat ons kan overkomen, de medische zorg meer en meer
in het spoor getrokken van hetgeen altijd ongeoorloofd is geweest.” (26-1229)

5. Oorzaak van het ontstaan van de euthanasiediscussie

De heer Kohnstamm (D66):
“Voor mijn fractie staat het daarenboven vast dat de discussie
rond euthanasie en hulp bij zelfdoding in hoge mate is ontstaan door
de, op onderdelen zeker toe te juichen, vooruitgang op het gebied van hygiëne
en geneeskunst. Die heeft er immers toe bijgedragen dat mensen steeds
ouder worden. De keerzijde van die medaille is evenwel dat mensen het
risico lopen een steeds groter aantal jaren van hun leven ziek en stervende
te zijn.” (26-1221)

Mevrouw De Wolf (GroenLinks):
“De ontwikkelingen in de medische wetenschap (…) hebben de overlevingskansen
verveelvoudigd, maar heb ben het ook mogelijk gemaakt dat mensen in
leven blijven tot ver over de grens van wat zij zelf nog als aanvaardbaar
zien. De stervenswens is langer geworden. Legio zijn de gevallen waarin
herstel van ernstige kwalen uitblijft, het lijden uitzichtloos is, maar
ook de dood op zich laat wachten.” (26-1231)

De heer Dees (VVD):
“Door de ontwikkeling van de medische technologie duurt sterven langer.
Het sterven is daardoor steeds meer een niet te verwaarlozen onderdeel
van het leven en van het menselijk handelen geworden.” (26-1244)

Minister Borst-Eilers:
“Door de vooruitgang van de techniek wordt het leven vaak verlengd
ver voorbij het moment dat een patiënt zelf wenselijk acht.” (27-1264)

6. Euthanasie geen normaal medisch handelen – dus geen
medische exceptie

De heer Dees (VVD):
Euthanasie is geen “normaal medisch handelen”. Zouden we
dat wel vinden, dan hadden wij ons in het verleden zeker geschaard achter
betogen van eminente strafrecht-deskundigen als Enschedé, Langemeijer
en Van Veen, dat euthanasie geen wetgeving nodig heeft en kan worden
overgelaten aan de medische professie en de repressieve werking van
het medisch tuchtrecht. Wij delen deze leer van de “medische exceptie” beslist
niet, omdat naar onze mening niet de individuele arts, maar de wetgever
namens de samenleving algemeen geldende materiële en procedurele
normen dient te formuleren.” (26-1238/1239)

De heer Holdijk (SGP):
“Volgens pagina 18 van de memorie van antwoord is levensbeëindiging
een medische handeling omdat deze behoort tot het deskundigheidsterrein
van de arts, maar er is geen sprake van normaal medisch handelen, waarop
Afdeling 5 Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek van toe passing is, want
de intentie is om te doden, zo lezen wij. Dit is en blijft een merkwaardige
constructie met merkwaardige gevolgen. Immers, zou het om een normale
medische handeling gaan, dan zou de medische exceptie toepassing kunnen
vinden. Zou het om niet-medisch handelen gaan, dan zou iedere arts zich
aan deze handeling kunnen en zelfs moeten onttrekken en zou het kenbaar
maken van gewetensbezwaren overbodig zijn.” (26-125 1)

7. Euthanasie moet soms kunnen

Mevrouw Timmerman-Buck (CDA):
“Er is géén plicht tot ondraaglijk en uitzichtloos lijden.
Ja, er zijn situaties waarin aan een verzoek om euthanasie gehoor moet
kunnen worden gegeven zonder dat de arts daarvoor wordt vervolgd.” (26-1212;
zie ook 27-1277)

De heer Ruers (SP):
“De SP heeft niet het standpunt dat euthanasie nooit mogelijk zou moeten
zijn, (…). (26-1245)

8. Onherstelbaarheid van vergissingen

De heer Schuurman (ChristenUnie):
“Terecht is één van de argumenten tegen de doodstraf
dat vergissingen later niet meer ongedaan kunnen worden gemaakt. Hier
liggen vergissingen vanwege de kwetsbare positie van hen die ernstig ziek zijn
zeer voor de hand.” (26-1230)

9. Het feit is niet strafbaar

Minister Korthals:
Volgens de regeling van dit wetsvoorstel kan de arts die zorgvuldige
euthanasie toepast, een beroep doen op de bijzondere strafuitsluitingsgrond. “Die
bijzondere strafuitsluitingsgrond houdt een rechtvaardigingsgrond in.
Daardoor is (…) het feit niet strafbaar. Als het feit niet strafbaar
is, dan kan er juridisch ook geen sprake zijn van medeplichtigheid.” (27-1262)

“De toename van de rechtszekerheid is daarin gelegen dat in het wetsvoorstel
de strafbaarheid van euthanasie als zodanig komt te vervallen als aan
de zorgvuldigheidseisen en de meldingsplicht is voldaan.” (27-1289)

10. De arts is niet strafbaar

Minister Borst-Eilers:
“Vandaag spreken wij over het wetsvoorstel waarin onder meer wordt
geregeld dat een arts, wanneer hij aan een verzoek van een zeer ernstig
zieke patiënt om het leven te beëindigen voldoet,
niet strafbaar is als hij meldt dat hij dat heeft gedaan en daarbij
de vereiste zorgvuldigheid in acht heeft genomen.” (27-1263)

11. Geen recht op euthanasie

Minister Borst-Eilers:
“In deze inleiding wil ik ook zeggen dat ik eraan hecht dat wij er allemaal
van overtuigd zijn dat een arts nooit verplicht is om euthanasie toe
te passen en dat een patiënt geen recht heeft op euthanasie.” (27-1263)

Minister Korthals:
Er is geen recht op euthanasie via de civiele invalshoek. “Ten
eerste benadruk ik dat de arts geen plicht heeft om mee te werken aan
toepassing van euthanasie. Ten tweede is civielrechtelijk van belang
dat een overeenkomst met een dergelijke strekking in strijd zou zijn
met de Openbare orde dan wel de goede zeden. Om die reden zou de overeenkomst
nietig zijn. Ik meen uit mijn hoofd te weten dat dit in artikel 40,
derde lid, van het Burgerlijk Wetboek staat.” (27-1289)
“Dit wetsvoorstel zou het de arts en de patiënt heel gemakkelijk
maken als het een individueel recht op euthanasie zou scheppen. Niet
dus. Ook schept het geen verplichting voor de arts om euthanasie toe
te passen als hem dat wordt gevraagd.” (27-1291)

12. Het begrip “patiënt”

Mevrouw Le Poole (PvdA):
“In deze Kamer is door alle fracties geprobeerd duidelijkheid te krijgen
over de vraag wie ‘patiënt’ is in de zin van de wet.
Wij begrijpen de antwoorden van de regering zo, dat de patiënt
de verzoeker is.” (26-1236)
Minister Borst-Eilers:
Wij “onderschrijven de door mevrouw Le Poole gegeven omschrijving.” (27-1271)

13. Toepassing zorgvuldigheidseisen

Minister Korthals:
“De zorgvuldigheidseisen moeten zonder meer worden toegepast. Alleen
in hoogst uitzonderlijke gevallen kan een onvolkomenheid in de uitvoering
van de zorgvuldigheidsnorm geaccepteerd worden.” (27-1262)
“Daar zijn de toetsingscommissies van op de hoogte gesteld. Overigens
moet het uiteraard tot een minimum worden beperkt.” (27-1290)

14. Ondraaglijk lijden

Minister Borst-Eilers:
“Er wordt terecht veel waarde gehecht aan een goede pijnbestrjding.
Het is daarom van belang om te onder strepen dat ondraaglijk lijden
ook kan voortkomen uit tal van andere symptomen, zoals onbehandelbaar braken
bij sommige patiënten in een eindstadium, ernstige benauwdheid,
beginnende verstikking, en soms samen hangend met deze symptomen, steeds
verdergaande ontluistering omdat de patiënt ziet dat een waardig
sterven niet meer mogelijk zal zijn. Dit betekent dat effectieve pijnbestrjding
niet altijd in staat is om ondraaglijk lijden te verlichten. Ook de
beste palliatieve zorg kan niet alle euthanasieverzoeken voorkomen.” (27-1264)

15. Palliatieve zorg

Minister Borst-Eilers:
“Nu kan het zijn dat de patiënt aangeeft dat hij (…) palliatieve
zorg niet (…) wil. Als een arts echter van mening is dat er nog duidelijk
mogelijkheden zijn om dat lijden draaglijk te maken en de patiënt
weigert die mogelijkheden, dan vind ik dat de arts dat niet moet beschouwen
als een reden om dan maar tot levensbeëindiging over te gaan. (…)
Hij moet de patiënt dan echt duidelijk maken dat er een mogelijkheid
is om op een draaglijke manier nog verder te gaan, misschien niet tot
het einde maar in ieder geval voorlopig, en hem zeggen dat, als hij
dat niet wil, het niet zijn taak is om maar tot euthanasie over te gaan
en de patiënt dus kiest voor een voortzetting van het lijden.” (27-1267)

16. Lijden aan leven

De heer Kohnstanim (D66):
“Zonder daar dus een uitspraak over te doen (…) meent mijn fractie
dat lijden aan leven pur sang, buiten iedere medische setting, in redelijkheid
niet geacht kan worden te vallen onder de termen van deze wet.” (26-1222)
“Over dat vraagstuk lijden aan leven zullen allerlei ingewikkelde vragen
en argumenten voor en tegen eerst rus tig op een rij gezet moeten worden,
bijvoorbeeld de vraag, om maar eens iets heel praktisch te noemen, of
daartoe de monopoliepositie van de arts bij het voor schrijven van farmaceutische
middelen moet worden doorbroken.” (26-1222)

17. Levensmoeheid

Minister Korthals:
Levensmoeheid valt niet onder de werking van dit wetsvoorstel. “Dat
is een gegeven waarmee in de rechtspraktijk rekening zal worden gehouden.” (27-1262)

18. Levenskwaliteit

Minister Borst-Eilers:
“Bij de neonatologie doet zich af en toe helaas de vraag voor of het
niet in het belang is van de levenskwaliteit van een kind dat bijvoorbeeld
maar een heel beperkte levensverwachting heeft, om het leven voortijdig te
beëindigen.” (27-1271)

19. Uitvoering van euthanasie

“De verpleegkundige mag wel voorbereidende handelingen uitvoeren,
zoals het klaarzetten van een infuus. Het inspuiten van het euthanaticum
in de infuusvloeistof moet echter absoluut door de arts worden uitgevoerd,
want deze handeling behoort tot de uitvoering van de euthanasie.
Wanneer in plaats van een infuus een injectie wordt gegeven,
behoort ook het vullen van de injectie spuit tot de verantwoordelijkheid
van de arts. Die is daarvoor dan ook volledig verantwoordelijk.” (27-1269)

20. Gewetensbezwaren Minister Borst-Eilers:

“Uit de jurisprudentie en uit de beroepsstandaard blijkt duidelijk
dat niemand verplicht is mee te werken aan een medische handeling of
ingreep, waar hij of zij gewetensbezwaren tegen heeft. In de praktijk
gaat het om abortus (…), in-vitrofertilisatie, operaties bij transseksualiteit,
euthanasie en hulp bij zelfdoding. Het is een algemeen erkend en vast gegeven in
de gezondheidszorg dat iemand die op grond van zijn geweten bepaalde handelingen niet kan
uitvoeren, dit kenbaar moet maken.” (27-1270)

21. Het op afstand zetten van het Openbaar Ministerie

Mevrouw Le Poole (PvdA):
“Al het misbaar – als ik het maar zo oneerbiedig mag zeggen – omtrent
het op afstand zetten van het OM komt ons (…) contra-productief voor.Wij
moeten niet uit het oog verliezen (…) dat er in de laatste decennia door
het OM maar zelden vervolgd is, ook in gevallen waar niet aan alle eisen was
voldaan.” (26-1237)

22. Toezicht op de toetsingscommissies

Minister Borst-Eilers:
“Er is formeel geen sprake van een directe hiërarchische relatie
(tussen inspectie en toetsingscommissies), maar de Gezondheidswet
kent wel een algemene toezichtsbepaling voor de inspectie
gezondheidszorg. Die inspectie kan zich dus te allen tijde bezighouden
met de staat van de volksgezondheid en daartoe behoort ook het functioneren
van de toetsingscommissies. Meer direct kan de inspectie zich op de hoogte
stellen, hoe de commissies werken aan de hand van
de verslagen die vanwege het niet positieve oordeel aan die inspectie
worden toegestuurd. Een tweede ijkpunt is het jaarverslag.
(…) Ook wij kunnen ons via de jaarverslagen een oordeel vormen. Dat
geldt ook voor de beide Kamers der Staten-Generaal. Misschien
is het goed nog eens te benadruk ken dat deze commissies
niet bestaan uit groepjes vrijwilligers, het zijn door de Staat benoemde
organen op wettelijke basis. Dat betekent dus ook dat wij als ministers
daarop toezicht kunnen en moeten houden. (27-1292/1293)

23. Het aantal meldingen

De heer Ruers (SP):
“De cijfers van de afgelopen twee jaren zijn op zijn minst een aanwijzing
dat het niet goed gaat met het aantal meldingen. Dit zou de regering
toch moeten wakker schrikken. Deze ontwikkeling van teruglopend aantal meldingen
is voor ons in ieder geval een extra argument om op dit moment te pleiten
voor terughoudendheid en bezinning.” (26-1245)

Minister Korthals:
“Een van de gevolgen van dit wetsvoorstel kan zijn (…) dat de artsen
meer zullen melden wanneer zij euthanasie toepassen. Ik ga er ook van
uit dat (…), als dit wetsvoor stel wet is, men inderdaad zal melden.
Zo niet, dan zal ik met het openbaar ministerie contact opnemen om daadwerkelijk
op te treden in die gevallen waarvan bekend wordt dat men het toepassen
van euthanasie niet meldt. Dit zal waarschijnlijk de melding ook bevorderen.” (27-1261)
“Waar het ons om gaat, is dat voor artsen zonneklaar is dat levensbeëindigend
handelen altijd gemeld moet worden.Wat dat betreft is het streven op
100% gericht.” (27-1289)

24. Het meldingsprobleem wordt niet opgelost

De heer Holdijk (SGP):
“Getoetst worden door en verantwoording afleggen aan een commissie, waarin
weliswaar geen enkele principiële tegenstander van euthanasie zitting heeft,
maar die niet enkel uit collega-artsen bestaat, ligt voor velen nog steeds
uiterst gevoelig. Welke nieuwe wetgeving er ook komt, het meldingsprobleem
in zaken waar iets fundamenteels op aan te merken is, wordt daardoor niet opgelost.”
(26-125 1)

25. Valse overlijdensverklaringen

De heer Holdijk (SGP):
De regering weigert “steekproefsgewijs onderzoek naar het euvel van valse
overlijdensverldaringen te laten doen.” (26-1251)

26. Verdere ontwikkelingen

Mevrouw Le Poole (PvdA):
“Mijn fractie is blij dat de regering het ermee eens is dat het niet
de bedoeling is, een verdere rechtsontwikkeling aan de hand van nieuwe casusposities
in de weg te staan.” (26-1238)

Mevrouw De Wolf (GroenLinks):
“Ik waag mij (…) aan de voorspelling dat wij gaan naar een systeem
van toetsing vooraf of wij het willen of niet. (…) De toetsing vooraf
zal steeds meer centraal komen te staan. Over een aantal jaren zullen
wij misschien verbaasd terugkijken op dit debat over de rol van de toetsingscommissie.”
(27-1282)

Minister Borst-Eilers:
“Toetsing vooraf zal een grotere rol gaan spelen. Daar ben ik ook blij
om, want toetsing vooraf zal de kwaliteit van de besluitvorming van de
artsen verbeteren. (…) Ik zie echter nog niet dat de tijd nabij is, waarin
de verantwoording achteraf niet meer nodig is. Afschaffing daar van zou een
zeer wezenlijke stap zijn die wij op dit moment echt niet verantwoord vinden,
zeker niet zolang er nog geen sprake is van 100% melding.” (27-1293)

27. Duurzaamheid van de regeling

De heer Schuurman (ChristenUnie):
Het “voorliggend wetsvoorstel wil uitvoering van euthanasie en hulp
bij zelfdoding buiten het normale strafrecht houden. Het openbaar ministerie
en de rechter hebben onder bepaalde voorwaarden er niets meer over te
zeggen. Ik acht het niet uitgesloten dat in een volgend regeerakkoord
daarop teruggekomen moet worden.” (26-1231)