6 juli 2022 

Vrijdag 24 juni maakte het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten van Amerika (VS) een einde aan het constitutionele recht op abortus in de zaak Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization. De uitspraak was wereldnieuws. Voorstanders van het recht op abortus vrezen nu voor de gezondheid en veiligheid van vrouwen, de tegenstanders reageren verheugd. En niet alleen in de VS. Want hoewel de uitspraak juridisch gezien alleen geldt voor het Amerikaanse land, heeft deze wel een politieke en maatschappelijke impact op de rest van de wereld, inclusief Europa.

De uitspraak was niet helemaal verrassend: in mei van dit jaar was de conceptversie al uitgelekt.[1] In Dobbs beoordeelden de federale rechters onder meer de vraag of de uitspraak Roe v. Wade uit 1973 terecht een constitutioneel recht had gecreëerd. Dat was volgens het hoogste Amerikaanse gerechtshof dus niet het geval, met een herziening van Roe v. Wade tot gevolg. Dit maakte een einde aan het constitutionele recht op abortus. De uitspraak creëert overigens geen algeheel verbod op abortus in de VS. De individuele staten mogen nu zelf hun eigen abortusregelgeving bepalen.

Geen strijd met mensenrechten

Veel abortusactivisten beweren nu dat de uitspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof de fundamentele rechten of de mensenrechten van vrouwen beperkt en in gevaar brengt. Maar de uitspraak is niet in strijd met het internationaal recht noch met mensenrechten. Tenslotte is abortus geen mensenrecht. Toch dragen de verdragsorganen van de Verenigde Naties al jaren het standpunt uit dat abortus deel uitmaakt van het mensenrechtenrecht en diverse grote mensenrechtenorganisaties en landen namen dit standpunt over. De verdragsorganen hebben bovendien geen bindende bevoegdheden, waardoor de VN-lidstaten niet aan deze interpretatie gebonden zijn. Daarentegen is juist afgesproken in twee belangrijke documenten over vrouwenrechten dat abortusregelgeving alleen kan worden geregeld op nationaal of lokaal niveau.[2]

Nu staten zelf hun abortusregelgeving mogen bepalen, zullen naar verwachting 26 staten abortus beperken of nagenoeg verbieden. Hiervan hadden 13 staten vóór de uitspraak al zogenoemde ‘trigger laws’ die abortustoegang beperken.[3] Trigger laws zijn wetten die automatisch in werking traden bij de herziening van Roe v. Wade. Daarentegen werpt Californië zich juist op als een veilige haven voor ‘abortusvluchtelingen’ die van buiten de staat komen.[4]

Politiek Europa roept om vastlegging toegang tot abortus als fundamenteel recht

Hoewel juridisch gezien de uitspraak alleen gevolgen heeft voor de VS, laat het de politiek in Europa en in Nederland niet onberoerd. In Europa zien we de roep om versterking van de toegang tot abortus. Zowel juni vorig jaar als in juni van dit jaar nam het Europees Parlement (EP) een resolutie aan over de toegang tot abortus. Vorig jaar riep het EP de lidstaten van de Europese Unie op om abortus als recht te erkennen.[5] Dit jaar reageerde het EP vooral op het uitlekken van de conceptuitspraak van het­ Hooggerechtshof. Daarin riep het – in navolging van de Franse president Macron[6] – onder meer op om het recht op abortus op te nemen in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.[7] Na de uitspraak herhaalde Macron op Twitter[8] – foutief dus – dat abortus een “fundamental right” is. Ook liet de Franse minister president Élisabeth Borne weten een eventuele wet te steunen die abortus wil opnemen in de Franse grondwet. Dat voorstel komt van Aurore Bergé van de Renaissance groep.[9] En eind juni verzocht Renew Europe – de politieke partij in het Europees Parlement waar onder meer D66 lid van is – de voorzitter van het EP Roberta Metsola om pro-life organisaties te weren uit het Europees Parlement, omdat zij “streven naar het inperken van de fundamentele rechten op lichamelijke autonomie, zelfbeschikking en toegang tot gezondheid voor vrouwen”.

In Nederland liet minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken via Twitter weten dat de uitspraak ons eraan herinnert “dat de strijd voor de rechten van vrouwen nooit voorbij is”. Ook schreef hij dat Nederland sterk staat “voor de gezondheid en rechten van alle vrouwen en meisjes over de hele wereld, om te kunnen beslissen over hun eigen lichaam en leven.” [10] Verder twitterde het Humanistisch Verbond[11] dat de regelgeving in Nederland ook kwetsbaar is en riep volgers op hun petitie te ondertekenen om abortus uit het Wetboek van Strafrecht te halen.[12]

Nederland liberaliseert abortuswetgeving

Overigens ligt in Nederland – los van de Dobbs-uitspraak – de aandacht vooral bij het verruimen van de toegang tot abortus. Zo stemde op 14 juni de Eerste Kamer in met het afschaffen van de vaste minimale beraadtermijn bij abortus. [13] Ook ligt er een wetsvoorstel voor het verstrekken van de abortuspil via de huisarts.[14] Deze wet is al aangenomen door de Tweede Kamer en ligt nu bij de Eerste Kamer.[15] Wanneer de Eerste Kamer hierover stemt, is op moment van schrijven nog niet bekend.

Het is duidelijk: binnen Europa prevaleert het streven naar een recht op abortus nog steeds boven het pro-life gedachtengoed.

Pro-life organisaties putten hoop uit uitspraak

Hoewel op politiek niveau diverse actoren pleiten voor een versterking van het abortusrecht, biedt het juist hoop aan diverse pro-life-organisaties. Ze hopen dat de uitspraak het debat heropent en er dingen kunnen veranderen. De Serbian alliance of prenatal justice zegt: “Door de beslissing om het recht op leven vanaf de conceptie en de belangen van de moeder in de handen te leggen van het Amerikaanse volk en hun democratisch gekozen vertegenwoordigers, schetste het Amerikaanse Hooggerechtshof een volledig tegenovergestelde richting van de richting die de Europese Unie inslaat.” En onder verwijzing naar de pogingen van het Europees Parlement om van abortus een recht te maken, noemt de alliantie de uitspraak “een solide en wereldwijd belangrijk tegenwicht voor dergelijke politiek”. Verder put Matteo Fraioli, directeur van CitizenGO Italië, er hoop uit dat de abortuswet in Italië niet onoverkomelijk is. Dr. Daniel Thomas, voorzitter van Love March Movement in Jamaica noemt het “een geweldige dag voor Amerika” en voegt er aan toe dat het hoop geeft aan het Caribisch gebied en de rest van de wereld. “Dit laat zien dat reuzen zeker vallen!”, schrijft hij.

Conclusie

De uitspraak creëert in de VS geen verbod op abortus. De individuele staten mogen nu hun eigen abortusregelgeving bepalen. Hoe die regelgeving er in elke staat uit gaat zien, hangt af van het democratische proces in de betreffende staat. Maar de impact van de uitspraak is zowel binnen de VS als daarbuiten groot. Pro-life-organisaties putten hoop uit de uitspraak, maar voorstanders van abortusrechten verhevigen hun strijd voor een recht op abortus. Welke kant het op zal gaan? De tijd zal het leren.

Voetnoten

[1] https://www.politico.com/news/2022/05/02/supreme-court-abortion-draft-opinion-00029473, laatst bezocht 2 juli 2022

[2] Par. 8.25, Programme of Action aangenomen tijdens de International Conference on Population and Development, 5-13 September 1994, Cairo; artikel 106 sub k Beijing Declaration and Platform for Action, aangenomen tijdens The Fourth World Conference on Women, 4-15 September 1995, Beijing

[3] https://www.nbcnewyork.com/news/national-international/us-states-guide-where-abortion-will-be-illegal-or-severely-restricted/3748432/, laatst bezocht 2 juli 2022

[4] https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-06-24/california-to-redouble-efforts-as-safe-haven-for-abortion-rights, laatst bezocht 2 juli 2022

[5] Resolutie van het Europees Parlement van 24 juni 2021 over de situatie op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in de EU, in verband met de gezondheid van vrouwen (2020/2215(INI))

[6] Emmanuel Macron zei in het Europees Parlement op 19 januari 2022 dat het recht op abortus in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie moet worden opgenomen. Hij sprak die dag over de prioriteiten van het Franse EU-voorzitterschap. Zie https://www.youtube.com/watch?v=irJPTHztdhg (14:57)

[7] Resolutie van het Europees Parlement van 9 juni 2022 over wereldwijde bedreigingen van abortusrechten: het mogelijk terugdraaien van het recht op abortus in de VS door het Hooggerechtshof (2022/2665(RSP)), paragraaf 24

[8] “Abortion is a fundamental right for all women. It must be protected. I wish to express my solidarity with the women whose liberties are being undermined by the Supreme Court of the United States.” 24 juni 2022, zie https://twitter.com/EmmanuelMacron/status/1540393817609740288?s=20&t=E0pyXVv3YQviXKsc8YXGYg

[9] https://www.connexionfrance.com/article/French-news/France-proposes-bill-to-enshrine-right-to-abortion-in-constitution, laatst bezocht op 2 juli 2022.

[10] “Today is a reminder that the struggle for the rights of women is never over. The Netherlands stands firmly for the health and rights of all women and girls around the world, to be able to decide about their own bodies and lives.” https://twitter.com/WBHoekstra/status/1540403803538718720?s=20&t=jgGj3kX_c-uKPElcmudj8w, 24 juni 2022

[11]#RoeVsWade in de Verenigde Staten laat zien wat er kan gebeuren als #abortus niet wettelijk is verankerd. Ook in Nederland is de regelgeving kwetsbaar. Teken nu onze petitie om abortus uit ons Wetboek van Strafrecht te halen: https://humanistischverbond.nl/watwedoen/onze-programmas/leven-liefde-en-dood/abortus-geen-misdaad/”, zie https://twitter.com/humanverbond/status/1540349799442038785?s=20&t=jgGj3kX_c-uKPElcmudj8w, 24 juni 2022

[12] https://www.eur.nl/nieuws/waarom-abortus-strafbaar-gesteld-het-wetboek-van-strafrecht, laatst bezocht op 2 juli 2022

[13] https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/35737_initiatiefvoorstel

[14]https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?cfg=wetsvoorsteldetails&qry=wetsvoorstel%3A34891

[15] https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/34891_initiatiefvoorstel_ellemeet