17 november 2021

De aangekondigde herziening van de Internationale Code voor Medische Ethiek beoogt nu het gewetensbezwaar van medici te neutraliseren.

In april van dit jaar kondigde de World Medical Association[i] – de overkoepelende organisatie van nationale gezondheidsorganisaties – een herziening aan van de Internationale Code voor Medische Ethiek (ICoME)[ii], die een aanvulling vormt op de Verklaring van Genève.

De Verklaring van Genève, die in 1948 werd aangenomen nadat de wereld tijdens de Tweede Wereldoorlog was geconfronteerd met de waarheid over het radicale misbruik van kennis in de geneeskunde (en in de wetenschap in het algemeen), was gebaseerd op de aloude richtlijnen van de Eed van Hippocrates. Zij werd al snel bekend als de “moderne Eed van Hippocrates”. Een jaar later werd ook de bijbehorende Internationale Code voor Medische Ethiek aangenomen.

Vanaf 1947 tot op vandaag is de Verklaring van Genève vijf maal gewijzigd. Oorspronkelijk[iii] stond er de volgende zin in:

“Ik zal het uiterste respect voor het menselijk leven handhaven, vanaf het tijdstip van conceptie (…).”

 In 1983[iv] werd de term ‘conceptie’ vervangen door de term ‘begin’, die veel onnauwkeuriger is en dus vatbaar voor verschillende interpretaties. In 2005[v] werd het woord “begin” echter weggelaten, zodat de zin nu simpelweg luidt:

“Ik zal het menselijk leven met de grootste eerbied blijven respecteren.”

Het heeft slechts twintig jaar en twee amendementen geduurd om de ongeboren mens systematisch uit de moderne eed van Hippocrates te verwijderen. Het gaat duidelijk in een richting die in schril contrast staat met de  principes van de ontwikkeling van de toegepaste ethiek: namelijk door de reikwijdte van de ethische geldigheid te verkleinen in plaats van haar te verbreden.

De aangekondigde herziening[vi] van de ICoME beoogt nu het gewetensbezwaar van medische beroepsbeoefenaren te neutraliseren. Het gewetensbezwaar wordt beschermd door een aantal internationale overeenkomsten. Artikel 18 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens[vii] stelt:

“Een ieder heeft recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst; dit recht omvat tevens de vrijheid om van godsdienst of overtuiging te veranderen, alsmede de vrijheid hetzij alleen, hetzij met anderen zowel in het openbaar als in zijn particuliere leven zijn godsdienst of overtuiging te belijden door het onderwijzen ervan, door de praktische toepassing, door eredienst en de inachtneming van de geboden en voorschriften.”

Ook artikel 18 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten[viii] en artikel 9 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens[ix] bevatten bijna identieke zinnen. De meeste landen in de wereld garanderen uitdrukkelijk[x] het recht op gewetensbezwaar in hun individuele wetten. In de VS wordt het gewetensbezwaar gewaarborgd door individuele wetten van federale staten, maar ook door wetten zoals de Church[xi], Coats-Snowe[xii] en Weldon[xiii] amendementen. 

De voorgestelde werkversie van de ICoME van de WMA vereist dat de gewetensbezwaarde de patiënt verwijst naar een andere arts die er op zijn beurt geen probleem mee heeft om gewelddadige medische praktijken uit te voeren, zoals abortus, euthanasie, hulp bij zelfdoding, en dergelijke. 

De verplichting van een gewetensbezwaarde naar een andere arts door te verwijzen, is in feite een schending van de persoon met een gewetensbezwaar. Zij impliceert medeplichtigheid aan een problematische handeling, waardoor de betekenis van het gewetensbezwaar praktisch teniet wordt gedaan. Met andere woorden, deze verplichting incorporeert de onmogelijkheid van de autonomie van het individuele geweten in de zeer normatieve ontologie van deze wet.

Bovendien normaliseert dit systematisch alle mogelijk problematische praktijken die gelegaliseerd zijn of gelegaliseerd kunnen worden, en wordt het gewetensbezwaar in de mand van ijdele, op zichzelf staande moraliseringen geplaatst.

Het gewetensbezwaar is nooit opgevat als een doel op zich en een daad van op zichzelf staande moralisering, maar als een manier waarop de individuele morele en professionele waardigheid effectief wordt omgevormd tot een hefboom van ethische beleidsvorming, in plaats van andersom.

Met een dergelijke bepaling in de Code krijgt de wettigheid van bepaalde praktijken in de nationale wetgeving voorrang boven de universele ethische beginselen van de beroepsgroep, die in wezen autonoom zijn ten opzichte van politieke druk, overeenkomstig de leidende gedachte van zowel de oorspronkelijke als de moderne eed van Hippocrates.

Juridisch gezien heeft een dergelijke bepaling in feite een gewelddadige invloed op het individuele recht op kwesties van fundamentele vrijheden en rechten. Zodra het document is geratificeerd, worden de fundamentele vrijheden en rechten die door internationale juridische verdragen worden gewaarborgd, normatief ten opzichte van individuele wetten. De rechten en vrijheden uit artikel 18 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (dat betrekking heeft op de vrijheid van gedachte, godsdienst en geweten) kunnen alleen wettelijk worden beperkt in gevallen van schending van de openbare veiligheid, orde, gezondheid, goede zeden of fundamentele vrijheden en rechten van anderen. Dit is de reden waarom het omverwerpen van het gewetensbezwaar onlosmakelijk verbonden is met pogingen om abortus als gezondheidszorg op te leggen, want als een dergelijke opvatting van abortus algemeen aanvaard wordt, zal het mogelijk zijn het recht op het gewetensbezwaar af te schaffen of te beperken.

Wereldwijde agenda voor de normalisering van geweld in de geneeskunde 

Als het rechtssysteem en de geïnstitutionaliseerde ethiek de ideologie aanvaarden en invoeren dat abortus gezondheidszorg is, zullen we namelijk ook de even absurde stelling moeten aanvaarden dat het gewetensbezwaar een schending van de mensenrechten is, aangezien de mensenrechten het recht op gezondheidszorg omvatten.

Deze agenda werd een paar jaar voor de eerder genoemde recente ontwikkelingen op het gebied van de medische ethiek echt serieus.

In de zomer van 2018  publiceerde een groep activisten, medische hulpverleners, wetenschappers en advocaten uit 22 landen een rapport met de titel “Unconscionable: When Providers Deny Abortion Care”.[xiv] Het document stelde het gewetensbezwaar in de geneeskunde in een zeer negatief daglicht. Geschreven op meer dan 40 bladzijden, op een extreem alarmerende toon, gebruikmakend van grensgevallen uit de praktijk en de ideologie van het “recht om te kiezen” als argumenten, rechtvaardigt het rapport het begrip abortus als gezondheidszorg, terwijl in wezen een zachte delegatie wordt voorgesteld voor het gewetensbezwaar (alleen tussen aanhalingstekens geschreven), met de herformulering van de term zelf als “weigering een dienst te verlenen”.

Twee maanden na dit rapport en de bijbehorende lobby van de auteurs bij internationale instellingen, in oktober 2018, publiceerde het VN-Mensenrechtencomité Algemeen commentaar nr. 36 over het recht op leven.[xv] Het commentaar oogstte onmiddellijk lof van abortusvoorstanders over de hele wereld, die het probeerden aan te prijzen als definitief bewijs dat abortus onaantastbaar in overeenstemming is met het Internationaal Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. Sommigen Sommigen beweerden[xvi] zelfs (en beweren dat nog steeds) dat abortus door de commentaar expliciet in het pakket van mensenrechten werd opgenomen. Dit is natuurlijk niet waar, en zelfs al zou het zo zijn, dan nog zou een dergelijke stap geen effect hebben, aangezien het Comité niet bevoegd is om nieuwe delen van het Verdrag goed te keuren.

In dit commentaar heeft het Comité het ruim opgevatte begrip abortus (dat zowel selectieve abortus als procedures ter beëindiging van ectopische zwangerschappen en de opgewekte geboorte van een niet-levensvatbare foetus omvat) strategisch aangepakt en het retorisch op een verontrustende manier in de buurt van de mensenrechten gebracht. Dit werd bereikt door bepaalde niet-selectieve redenen voor abortus – zoals de bescherming van het leven van de moeder – in verband te brengen met het mensenrecht op leven, hoewel het bekend is dat het aantal gevallen waarin het medisch noodzakelijk is een baby van het leven te beroven in plaats van een bevalling op te wekken wanneer het leven van de moeder in gevaar is, vrijwel nihil is[xvii], en ondanks het feit dat het moedersterftecijfer in ontwikkelde landen die vrije abortus verbieden (b.v. Ierland[xviii] voordat abortus werd gelegaliseerd, Polen[xix] en Malta[xx]) gelijk is aan of zelfs lager is dan het gemiddelde sterftecijfer[xxi] van moeders in hun respectievelijk regio’s. De impliciete basis waarop dit argument is gebaseerd is niets anders dan het opleggen van vrije abortus als gezondheidszorg. Op sommige plaatsen heeft het Comité zelfs de het niet  beschikbaar zijn van abortus in verband gebracht met een schending van artikel 7 van het Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, dat betrekking heeft op foltering, zonder zelfs maar te verwijzen naar specifieke voorbeelden of de criteria te bepalen, en dit opzettelijk open te laten voor interpretatie.

Tenslotte heeft het Comité, zoals verwacht, de kwestie van het gewetensbezwaar aan de orde gesteld, die het als een mogelijke belemmering voor de uitoefening van wettelijke rechten en fundamentele vrijheden heeft bestempeld.

Zo begon de tot op heden meest rechtlijnige campagne om abortus in de gezondheidszorg op te nemen en het gewetensbezwaar af te breken.

Zodra het gewetensbezwaar is geneutraliseerd door de ideologie van abortus, zullen zij volkomen betekenisloos worden met betrekking tot andere praktijken van medisch geweld, zoals euthanasie, hulp bij zelfdoding en andere verwante “diensten”. 

Gecoördineerde strategie van Europa en de VS

Het jaar 2021 is een periode van een ongekende aanval op het gewetensbezwaar in Europa en de Verenigde Staten. In maart van dit jaar heeft het Amerikaanse Congres de Equality Act 2021[xxii] aangenomen. Twee maanden later, in mei, nam het Europees Parlement de Matić-resolutie[xxiii] aan. Beide documenten promoten, elk op hun eigen manier, de agenda van abortus als gezondheidszorg en gewetensbezwaar als een schending van de mensenrechten. Beide doen dat onder het mom van de strijd tegen discriminatie, door de grens tussen belangrijke gendergelijkheidskwesties en radicale trends in de identiteitspolitiek te doen vervagen. 

De strategie van de American Equality Act van 2021 is dat de definitie van seksualiteit en genderkwesties (“geslacht”) wordt uitgebreid met abortus. Op die manier wordt elk gewetensbezwaar tegen kwesties in verband met reproductieve gezondheid een onwettige discriminatie.

Aan de andere kant neemt de resolutie van Matić de notie van abortus als gezondheidszorg als een impliciete aanname van haar algemene context, en is overladen met verwijzingen naar bevooroordeeld onderzoek, zoals speculatieve studies van haar medewerkers, waaronder het Guttmacher Instituut, de voormalige onderzoektak van Planned Parenthood, over de ineffectiviteit van verbod op abortus[xxiv] en de prevalentie van onveilige abo[xxv]rtussen, die ten grondslag liggen aan bijna alle recente argumenten voor het bevorderen van abortus in internationale documenten. In navolging van de impliciete stelling dat abortus gezondheidszorg is, valt de resolutie van Matić expliciet het gewetensbezwaar aan dat,  naar het voorbeeld van het rapport uit 2018 “Unconscionable: When Providers Deny Abortion Care”, hardnekkig met aanhalingstekens wordt gebruikt. 

In mei 2021 heeft de Amerikaanse president Biden het Weldon-amendement geschrapt[xxvi] uit het begrotingsvoorstel voor het ministerie van Volksgezondheid en Sociale Diensten. Het doel van het Weldon-amendement is te garanderen dat instellingen en personen met gewetensbezwaren niet zonder federale fondsen komen te zitten. Gelukkig geven de laatste ontwikkelingen hoop, aangezien de Senaat onlangs heeft gestemd[xxvii] voor het opnieuw opnemen van het Weldon-amendement in de federale begroting, en er ook aanwijzingen zijn dat het besluit Roe v. Wade[xxviii] door het Amerikaanse Hooggerechtshof kan worden herzien. 

Helaas ziet het er in Europa niet zo rooskleurig uit. Polen en Malta, de enige twee Europese landen waar abortus illegaal is, staan onder immense druk van de EU-instellingen. Hetzelfde kan worden gezegd van Hongarije, waar de grondwet van 2012 de bescherming van het menselijk leven vanaf de conceptie waarborgt, hoewel de abortuswet er nog steeds van kracht is, die een selectieve abortus tot week 12 van de zwangerschap toestaat (onder bepaalde voorwaarden tot week 24).

Sommige landen, zoals Italië[xxix] en, meer recentelijk, Kroatië[xxx], worden regelmatig gebruikt als intimiderende voorbeelden van mensenrechtenschendingen vanwege het niet beschikbaar zijn van abortus als gevolg van het buitensporig gebruik van het gewetensbezwaar. In veel Europese landen, waaronder Servië, zijn er geen duidelijke gegevens over het gebruik van het gewetensbezwaar tegen gewelddadige medische “diensten”, zoals abortus. De algemene indruk in de praktijk wijst op de vernietigende realiteit dat dit ethische instituut in Servië bijna nooit wordt gebruikt. Te oordelen naar de ontwikkelingen op internationaal juridisch en institutioneel-ethisch niveau, zou de situatie van kwaad tot erger kunnen gaan: in plaats van het gewetensbezwaar in Servië te verdedigen en verder te versterken, zou zij wel eens volledig kunnen verdwijnen.

Het gewetensbezwaar is één van de sleutelelementen in de strijd voor de waardigheid van het menselijk leven vanaf de conceptie tot de natuurlijke dood, vooral in landen waar de steun van de bevolking niet sterk genoeg is om deze kwesties aan te pakken, noch een voldoende ontwikkelde cultuur van dialoog bestaat om ze in het openbaar en in de wetgeving aan de orde te stellen. Zolang artsen namelijk de vrijheid hebben om het gewetensbezwaar in te dienen tegen ethisch problematische “diensten” in de geneeskunde, zal het mogelijk zijn om deze praktijken in het sociaal-politieke domein ter discussie te stellen. En zolang dat mogelijk is, zal er een kans zijn om de cultuur van dood en narcisme om te vormen tot een cultuur van leven en verantwoordelijkheid, en om wetten en ethische normen vast te stellen die werkelijk in overeenstemming zijn met de rechten van de mens.

Kristina Artukovic zet zich in voor Saving Down Syndrome, een internationaal pleitbezorger van sociale gerechtigheid voor mensen met het syndroom van Down, met een speciale nadruk op prenatale gerechtigheid en anti-eugenetica. Artuković is oprichtster van Etički front (Ethical Front), een in Servië gevestigde organisatie die een levensbevestigend standpunt inneemt over menselijke bio-ethische kwesties en de waardigheid van het menselijk leven beschermt en promoot, van conceptie tot natuurlijke dood. Ze schrijft voor Saving Down’s en Rehumanize International. Ze heeft een Master in filosofie en logica.

Artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd op de International Family News  

De auteur: Mevrouw dr. Kristina Artukoviç zet zich in van Saving Down Syndrome, een internationale pleitbezorger van sociale gerechtigheid voor mensen met het syndroom van Down, met een speciale nadruk op prenatale gerechtigheid en anti-eugenetica.

Voetnoten

[i]https://www.wma.net/

[ii] https://www.wma.net/policies-post/wma-international-code-of-medical-ethics/

[iii] https://www.wma.net/wp-content/uploads/2018/07/Decl-of-Geneva-v1948-1.pdf

[iv] https://www.wma.net/wp-content/uploads/2018/07/Decl-of-Geneva-v1983-1.pdf

[v] https://www.wma.net/wp-content/uploads/2018/07/Decl-of-Geneva-v2005-1.pdf

[vi] https://www.wma.net/what-we-do/medical-ethics/declaration-of-geneva/public-consultation-on-a-draft-revised-version-of-the-icome/

[vii] https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights

[viii] https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/ccpr.aspx

[ix] https://www.echr.coe.int/documents/convention_eng.pdf

[x] https://maps.reproductiverights.org/law-and-policy-guide-conscientious-objection#:~:text=In%20the%20context%20of%20abortion,undermine%20access%20to%20abortion%20services.

[xi] https://www.hhs.gov/sites/default/files/ocr/civilrights/understanding/ConscienceProtect/42usc300a7.pdf

[xii] http://uscode.house.gov/view.xhtml?req=(title:42%20section:238n%20edition:prelim)

[xiii] https://www.guttmacher.org/fact-sheet/weldon-amendment

[xiv] https://31u5ac2nrwj6247cya153vw9-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2018/06/IWHC_CO_Report-Web_single_pg.pdf

[xv] https://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/CCPR/CCPR_C_GC_36.pdf

[xvi] https://reproductiverights.org/un-human-rights-committee-asserts-that-access-to-abortion-and-prevention-of-maternal-mortality-are-human-rights/

[xvii] https://www.thepublicdiscourse.com/2019/02/49619/

[xviii] https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-sdg3/irelandsunsdgs2019-reportonindicatorsforgoal3goodhealthandwell-being/childbirth/

[xix] https://knoema.com/atlas/Poland/Maternal-mortality-ratio#:~:text=In%202017%2C%20maternal%20mortality%20ratio,100%2C000%20live%20births%20in%202017.

[xx] https://knoema.com/atlas/Malta/Maternal-mortality-ratio

[xxi] https://data.worldbank.org/indicator/SH.STA.MMRT?locations=EU

[xxii] https://www.congress.gov/bill/117th-congress/house-bill/5/text?r=1&s=2

[xxiii] https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-9-2021-0169_EN.html

[xxiv] https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(16)30380-4/fulltext

[xxv] https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(17)31794-4/fulltext

[xxvi] https://www.heritage.org/life/commentary/biden-budget-would-scrap-decades-consensus-not-funding-abortion

[xxvii] https://www.heritage.org/life/commentary/biden-budget-would-scrap-decades-consensus-not-funding-abortion

[xxviii] https://www.washingtonpost.com/politics/2021/05/18/supreme-court-just-took-case-that-could-kill-roe-v-wade-or-let-it-die-slowly/

[xxix] https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0049089X20300016

[xxx] https://humanists.international/advocacy-statement/sexual-and-reproductive-health-and-rights-in-croatia/