Op 24 augustus verdedigde Nienke Fortuin haar proefschrift The search for meaning in later life: An empirical exploration of religion and death. Ze keek in haar onderzoek naar de manier waarop ouderen omgaan met hun overlijden dat steeds dichterbij komt. Welke rol speelt religie hierin, wat zijn hun wensen op medisch gebied en hoe draagt de manier waarop we verhalen vertellen over het ouder worden hieraan bij?
Zo heeft – niet verrassend – religie invloed op hoe iemand tegen euthanasie aankijkt. Hierover zegt Fortuin in een interview: “Uit het vragenlijstonderzoek onder ouderen volgt dat mensen die de dood religieus interpreteren, vaker tegen euthanasie en vóór een natuurlijke dood zijn. Mensen die de dood rationeel interpreteren zijn vaker voor euthanasie en mensen die de dood persoonlijk interpreteren zijn juist weer vaker voor een natuurlijke dood.”
Het gaat om een empirisch onderzoek en geen ethisch onderzoek. In de euthanasiediscussie neemt Fortuin dan ook geen inhoudelijk standpunt in. Maar haar onderzoek valt wel op. Zo besteedde Annemarieke van der Woude er aandacht aan in haar column in Trouw waarin ze schreef: “Fortuin toont aan dat er een relatie bestaat tussen de manier waarop mensen het ouder worden beoordelen aan de ene kant, en aan de andere kant hun levensbeschouwing. Die levensbeschouwing, los van de vraag welke dat is, kan een bron van zin zijn.”
Samenvatting van het proefschrift:
Het fenomeen van ouderen met een ‘voltooid leven’ laat zien dat het vinden van zin op hogere leeftijd niet vanzelfsprekend is. Want hoe vinden we zin in een leven dat steeds meer getekend wordt door afhankelijkheid, verlies en gebreken? En dat in een tijd waarin de religieuze ‘grote verhalen’, die vroeger de vragen rond leven en dood beantwoordden, veel van hun zeggingskracht verloren hebben.
Deze studie laat op basis van diepte-interviews met 26 Nederlandse ouderen en een vragenlijstonderzoek onder 356 Nederlandse ouderen het verband zien tussen de wijze waarop Nederlandse ouderen de dood interpreteren en hun wensen met betrekking tot euthanasie en levensverlengende medische handelingen. Daarnaast brengt dit onderzoek een groep ouderen in beeld die opkomt voor zelfbeschikking rond het levenseinde. Alhoewel deze groep bijna even religieus bleek als de groep ouderen die aangaf geen euthanasie te wensen, werd hun geloof gekenmerkt door een meer persoonlijke interpretatie van religie.
Ook brengt het onderzoek de relatie in beeld tussen het geloof van ouderen en de mate van doodsangst die ze ervaren. Verder illustreert dit onderzoek de verhalen over het ouder worden die ouderen vertellen en toont de auteur hoe deze in verband staan met religieuze verhalen.
Tenslotte beschrijft de auteur de relatie tussen het commitment van ouderen met hun levensbeschouwing en de mate waarin ze hun leven voortijdig als ‘voltooid’ ervaren. Vanuit het verrichte empirische onderzoek wordt in het laatste hoofdstuk gereflecteerd op recente ontwikkelingen in het Nederlandse euthanasiedebat.
Klik hier voor het volledige proefschrift.
Dr. Nienke Fortuin werkt als onderzoeker bij de afdeling empirische en praktische religiewetenschap van de Radboud Universiteit in Nijmegen.