Voor het eerst is een Nederlandse vrouw gearresteerd om een abortus. “De officier van justitie moet wel hele goede redenen hebben.
Den Haag, 7 dec. Heftig. Dat is het woord dat iedereen gebruikt in reactie op de arrestatie van een Nederlandse vrouw vanwege een illegale abortus in Spanje. Rechtsgeleerden zetten grote vraagtekens bij de arrestatie van de 24-jarige vrouw uit Boxtel. Is het juridisch mogelijk in Nederland de vrouw te vervolgen om een abortus? En kan een vrouw voor abortus moord ten laste worden gelegd?
In de wet staat geen expliciete strafbepaling voor vrouwen die abortus laten plegen. Anders had justitie die kunnen gebruiken en had zij niet met de tenlastelegging van moord hoeven te komen. Maar de wet sluit de strafbaarstelling van de vrouw evenmin uit.
De wet stelt wel de actieve handeling van de abortus strafbaar. Het is in Nederland altijd de arts geweest die op zijn tellen moest passen, niet de vrouw. Nu legt de officier van justitie voor het eerst de volledige verwijtbaarheid bij de vrouw. Dat is een radicale verschuiving.
Hoogleraar gezondheidsrecht Johan Legemaate vindt de fixatie op de vrouw „onwenselijk”. Het kan gevolgen hebben voor de uitzonderlijke praktijk van late abortussen in Nederland. Soms breken Nederlandse artsen zwangerschappen na 24 weken af als de baby tijdens of na de geboorte zal overlijden. Die mogelijkheid staat niet in de wet, maar is geaccepteerde praktijk, zo valt uit Kamerstukken op te maken. Gynaecologen die nu late zwangerschappen afbreken, moeten dat melden aan een commissie.
Legemaate, tevens jurist bij de artsenorganisatie KNMG zegt: „Zullen artsen deze late abortussen nog wel melden als zij weten dat hun patiënt vervolgd kan worden?” Volgens hem zal de transparantie van de Nederlandse abortuspraktijk verloren gaan en is die prijs veel te hoog.
Zou het OM met de arrestatie een schrikeffect beogen? Waarom juist nu? Martine Klaasse, voorzitter van de juristenvereniging Pro Vita die opkomt voor de ‘beschermwaardigheid’ van het leven, denkt dat deze zaak bedoeld kan zijn als voorbeeld. „Het is goed dat de Nederlandse rechter zijn oordeel velt omdat anders alle Nederlandse vrouwen de illegaliteit in kunnen duiken.”
Ook Henk Jochemsen, bijzonder hoogleraar medische ethiek aan het VU Medisch Centrum in Amsterdam en directeur van het christelijke Lindeboom Instituut voor medische ethiek, zegt dat deze zaak als een „waarschuwing” van justitie te interpreteren is. Een signaal aan vrouwen dat zij voorzichtig moeten zijn. Jochemsen kan het zich wel voorstellen waarom het OM zich op de vrouw richt. „Als het kind dat geaborteerd is levensvatbaar was, dan is de vrouw medeverantwoordelijk voor de dood van het kind.” Maar ook hij noemt de actie van het OM erg onverwacht. „De officier van justitie moet wel hele goede redenen hebben om een individu opeens zo heftig aan te pakken. Ik weet niet of dat fair is.”
Legemaate zegt dat het OM gevoelig kan zijn voor de tijdgeest en de ontwikkelingen in de samenleving. „We zijn anders gaan denken over de rechten en verantwoordelijkheden van mensen. We kijken nu meer naar de plichten van burgers.”
In Nederland is nog nooit iemand om een illegale abortus gearresteerd. De vrouw wordt ook nog het zwaarst denkbare ten laste gelegd. Ze riskeert levenslang. De vrouw zit nu ruim drie weken in voorlopige hechtenis. Politieke partijen vragen zich af of dit niet ver gaat. Een „geschokte” VVD-fractie heeft de ministers van Volksgezondheid en Justitie onmiddellijk vragen gesteld.
Over de zaak is nog maar weinig bekend. De vrouw is op 14 november in Nederland gearresteerd en wordt op grond van de Nederlandse wet moord dan wel kindermoord ten laste gelegd omdat zij abortus zou hebben laten plegen na de in Nederland toegestane termijn van 24 weken. Zij zou voor de abortus naar Barcelona zijn gegaan, maar waarom? Omdat de Spaanse wet meer ruimte biedt voor abortussen na 24 weken, vooral aan vrouwen in psychische nood?
En is er een verband met de sluiting van de omstreden Ginemedex kliniek in Barcelona een week geleden en de arrestatie van de directeur en medewerkers? Die kliniek werd gesloten omdat zij illegaal zou aborteren en met medische verklaringen zou sjoemelen.
Om de vrouw uit Boxtel te kunnen vervolgen moet zij zowel in Nederland als in Spanje strafbaar zijn. Omdat het strafbare feit in het buitenland gepleegd zou zijn, geldt deze zogeheten dubbele strafbaarstelling. Het OM moet bewijzen dat haar zwangerschapsduur langer was dan de in Nederland èn Spanje toegestane grens voor abortus (24 respectievelijk 22 weken). Dat is lastig omdat de vrouw zelf zou beweren dat zij 22 weken zwanger was. Zij zal artsen nooit toestemming geven hun medisch beroepsgeheim te schenden om het bewijs van een latere zwangerschap te leveren. Wat het nog gecompliceerder maakt is dat er in Spanje geen wettelijke grens voor abortus bestaat als de vrouw in lichamelijke of geestelijk levensgevaar verkeert. Zou zij bijvoorbeeld zelfmoordneigingen hebben gehad, dan zou een verklaring van een psychiater hebben volstaan voor een legale late abortus.
De sluiting van de kliniek in Barcelona maakt speculeren verleidelijk. Zou de Brabantse na 24 weken zwangerschap naar Spanje zijn gegaan en daar een valse verklaring hebben gekregen over haar psychische noodsituatie? Het Openbaar Ministerie in Den Bosch wil daar niets over kwijt. „ Het prijsgeven van informatie kan het onderzoek van de rechter commissaris schaden.