OPINIE We leven langer en langer in goede gezondheid. Maar laten we op elkaar passen, zodat die laatste jaren niet eenzaam hoeven te zijn, waarschuwt Luc Bonneux.
Wie over de toekomst denkt, bestudeert best het verleden. Ik ben in 1980 als huisarts begonnen. 35 jaar: dat is een mooie terugblik in het verleden. De ware revoluties in deze periode, internet en mobiele telefonie, zijn nooit voorspeld. Dat noopt tot bescheidenheid: ik beperk me tot bestaande trends. In 1980 kwam de generatie van 75 en ouder grotendeels uit de 19de eeuw. Nu zijn het overlevenden uit het interbellum. In de toekomst komen wij, de babyboomers, aan de beurt.
Wat we in 2050 met zekerheid mogen verwachten, is de voorspelling dat binnen vijf, hooguit tien jaar de ‘ziekte van Alzheimer’ of veroudering kan worden behandeld of voorkomen. Dat was 35 jaar geleden ook al zo. De verkoop van illusies is winstgevend. De explosieve groei van medische faculteiten heeft de zoektocht naar kennis vervangen door honger naar geld, wat gepaard ging met een forse normvervaging.
Hyperspecialisatie en belangenvermenging met de industrie verergeren de varkenspest van de moderne gezondheidszorg: de verkoop van angst en illusies ter promotie van overbehandeling en gezondheidsparanoia. Ouderen zijn daarvoor erg kwetsbaar. Dit kan een grote druk op het zorgbudget leggen, waarbij steeds meer collectieve middelen worden ingezet voor meedogenloze screening en overbehandeling van het ouder wordende lijf.
Levensverwachting
Wat niet komt, is een tsunami van kwetsbare en/of demente ouderen. Mensen leven langer dan vroeger, maar niet zoveel. Tussen 1980 en 2013 nam de levensverwachting bij 80 jaar toe met 1,5 jaar. De 80-jarige vrouw werd gemiddeld 90 in 2013. In de veronderstelling dat je eerst 80 moet worden vooraleer je 100 bent, zijn, aan het huidige tempo, twee eeuwen onvoldoende om 100 te worden. Ons genoom is gevormd om een jaar of 70, 75 mee te gaan.
Ouder worden betekent langer leven voorbij deze natuurlijke vervaldatum. Het laaghangende fruit, uitstel van hart- en vaatziekten, is geplukt. We boeken vooruitgang bij kanker door betere behandeling, maar beperkt. Op het einde van een lang leven gaan we niet meer dood aan een specifieke ziekte, maar vallen uit elkaar door aftakeling.
We kunnen deze aftakeling mogelijk vertragen. Maar het ontwikkelen en testen van dergelijke medicijnen die werken over zeer lange tijdsduren, kost veel tijd. Dat is geen zorg voor 2050, zelfs niet voor 2100.
Ouderdomsaftakeling
Overigens is de vraag nog niet gesteld hoe dergelijke middelen te testen, laat staan dat er een antwoord is. Bij trials van levensverlenging moeten mensen op jongere leeftijd levenslang medicijnen slikken met onbekende, mogelijk ernstige en onomkeerbare bijwerkingen, dit om decennia later normale menselijke veroudering te vertragen.
Overlijden op hogere leeftijd is een gevolg van ouderdomsaftakeling: als we later sterven, hebben we langer weerstand geboden aan deze aftakeling. Langer leven betekent langer leven zonder ouderdomsbeperkingen. We kunnen allerlei organen ondersteunen en desnoods vervangen, maar niet de hersenen. Maar ook hier is de trend gunstig.
De beste preventie tegen dementie is een hogere opleiding. Opleiding voorkomt aftakeling niet, maar maakt dat we langer uit grotere hersenreserves kunnen putten om ons aan te passen aan een krimpend brein. De naoorlogse geboortegolf is veel hoger geschoold dan vorige generaties. Hersenaftakeling wordt bevorderd door hart- en vaatziekten. De sterfte aan hart- en vaatziekte beleefde een hoogtepunt in de interbellumgeneratie, maar daalde sindsdien snel. De geboortegolfgeneratie leeft langer dan ooit, langer dan ooit zonder ouderdomsbeperkingen, langer dan ooit zonder hart- en vaatziekte, is beter geschoold dan ooit en leeft dus ook langer dan ooit zonder dementie.
Eenzaamheid
Let wel, er blijven genoeg kwetsbare en demente ouderen over om voor te zorgen, maar het zullen nooit overweldigende aantallen zijn en geen reden voor ondraaglijke kosten. Mocht u in uw krant lezen over ongezond levende Nederlanders, zie hierboven: de promotie van overbehandeling en gezondheidsparanoia. Paranoia en overbehandeling doen de zorgkosten dalen, maar dit enkel in wiskundige modellen van wie eraan verdient. In werkelijkheid is er een krachtige inverse relatie tussen gezondheid en zorgkosten. Begraven is goedkoper: hoe gezonder we zijn, hoe langer we leven, hoe ouder we worden, hoe meer we kosten.
De scherpste angel van het ouder worden is niet de dood, maar eenzaamheid. De dood breekt ieder koppel op. Wie achterblijft, torst het zwaarste lot. Ook vandaag vormen eigen kinderen de beste bescherming tegen vroegtijdige opname in een verpleeghuis. Ze zijn gids doorheen het nagenoeg ondoordringbare woud van de welzijnsambtenarij. Ze blijven het trouwste gezelschap op onze laatste tocht. Daar is een groeiend probleem.
Gezinnen worden kleiner, partnerschappen breken op, een veelvoud van media verarmen menselijk contact. Meer mensen leven alleen. Bij ouder worden rafelt hun sociale net gemakkelijk uit elkaar. Dat is een mooie uitdaging voor ons, babyboomers: de bejaarden van morgen. We leven langer en welvarender dan ooit voorheen. We leven langer gezond en langer met nog goed werkende hersenen. We zijn met velen. Als we goed op elkander passen, hoeft niemand alleen achter te blijven.