5 mei 2024

De Regionale Toetsingscommissies (RTE’s) hebben op 4 april 2024 hun jaarverslag[1] gepubliceerd. De RTE’s ontvingen 9068 meldingen van euthanasie, een stijging met 4% tegenover 2022. In 5 jaar tijd is er zelfs een toename met meer dan 45 %, maar het blijft gissen naar wat de precieze oorzaken daarvan zijn.

Ondanks de grote vooruitgang die er op het vlak van pijnbestrijding en palliatieve zorg is geboekt, slagen we er niet om in de euthanasiecijfers te doen dalen. Het aantal personen met dementie die voor euthanasie kiest is zelfs in vijf jaar tijd meer dan verdubbeld naar 336 gevallen. Personen met overwegend psychiatrisch lijden werden 138 maal gemeld: een stijging van 20 % in één jaar tijd.

Onduidelijke oorzaken

Het jaarrapport haalt de toegenomen nadruk op autonomie aan waarbij zowel de keuze voor euthanasie als het moment waarop door de patiënt wordt bepaald. Volgens de RTE’s bieden de Wet  toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtl) de ruimte aan deze ontwikkeling. Zij beschouwen dit als een mooi voorbeeld van de dynamiek tussen wet en praktijk.

Een andere reden zou de toegenomen aandacht op sociale media voor levensbeëindiging op verzoek kunnen zijn. Volgens de voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie lijkt euthanasie wel “besmettelijk”: mensen zouden sneller op het idee komen als euthanasie in het nieuws komt.[2]

De Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV) vraagt een onderzoek naar de stijgende cijfers. Er zijn meer ouderen en minder jongeren. Het netwerk van ouderen is vaak onvoldoende of ontbreekt waardoor de kans op eenzaamheid vergroot. De zelfgekozen dood biedt dan ogenschijnlijk een oplossing. Opmerkelijk is dat niet de ziekte maar de omstandigheden hier aan de basis liggen van het euthanasieverzoek.[3]

Vage en open normen

De Wtl is gebaseerd op normen zoals ondraaglijk en uitzichtloos lijden of het ontbreken van een redelijke oplossing die zeer ruim kunnen worden geïnterpreteerd. Als de patiënt bijvoorbeeld geen palliatieve sedatie wensen, dan beschouwen artsen dit niet als een afwijzing van een redelijke oplossing.

Euthanasie zou slechts een allerlaatste noodmiddel mogen zijn, maar in Nederland blijkt deze “oplossing” meer en meer te worden beschouwd als een normale medische handeling, terwijl het in wezen niets te maken heeft met het genezen of het verzachten van het leed (of je zou cynisch kunnen stellen dat je met het beëindigen van het leven alle medische problemen kunt oplossen).

Deze verontrustende ontwikkelingen zorgen nauwelijks voor enige commotie, noch bij de RTE’s noch in de Nederlandse samenleving. Of toch wel: een Minister voor Medische Zorg die oproept tot minder terughoudendheid bij psychiaters om de ingreep te beoordelen en toe te passen.[4] Volgens de Minister kan het in sommige gevallen het meer bespreekbaar maken van euthanasie juist helpen bij het verminderen van suïcidale gedachten, het voorkomen van zelfdoding, en bij het verminderen van het aantal euthanasieverzoeken. De stelling dat het bespreekbaar maken van de zelfgekozen dood gemoedsrust geeft of het aantal euthanasiegevallen doet verminderen is op zijn minst discutabel en komt alleszins niet tot uiting in de recente cijfers van het RTE-jaarverslag.

Een heupbreuk leidt tot euthanasie

Ook een opstapeling van één of meerdere ouderdomsklachten, zelfs als deze op zich niet echt levensbedreigend zijn, kunnen leiden tot een reden om euthanasie te vragen.

Een opvallende casus[5] in het recente jaarverslag die onder deze categorie valt, is die van een oude man tussen de negentig en honderd jaar oud en laat zien dat sommige artsen de zogenaamde strenge voorwaarden uit de Wtl wel heel ruim invullen. De persoon kreeg euthanasie omdat hij na een heupfractuur door de breuk veel aan zelfstandigheid moest inleveren en er een kleine kans was dat hij weer zou kunnen lopen en zelfstandig zou worden. De man had volgens de arts zijn leven na de val zelf willen beëindigen maar slaagde daar niet in.  Ook de regionale RTE kwam tot de conclusie dat de man uitzichtloos en ondraaglijk leed en door deze beperking geen zinvolle invulling meer kon geven aan zijn leven.

Een beschermende visie op het kwetsbare leven

Elk lijden is individueel en kan als ondraaglijk en uitzichtloos worden ervaren, maar de bovenstaande casus toont aan hoe gemakkelijk en zonder veel vragen sommige artsen en tot slot ook de RTE’s euthanasie aanvaarden als een volwaardige keuzemogelijkheid.

Een wetgever die de zelfgekozen dood mogelijk maakt onder voorwaarden die dermate ruim zijn en nauwelijks kunnen worden gecontroleerd, schiet schromelijk tekort in haar taak om de meest kwetsbaren onder ons te beschermen. Een maatschappelijk debat over hoe we hiermee omgaan is meer dan ooit nodig. De Juristenvereniging Pro Vita (JPV) wil met haar juridische expertise bijdragen tot dit debat waarbij voor ons de bescherming van het kwetsbare leven centraal staat.

[1] Jaarverslag 2023 Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE), 4 april 2024: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-1136636.pdf

[2] Trouw: “euthanasie vaker uitgevoerd door psychiaters”, 4 april 2024, Euthanasie vaker uitgevoerd door psychiaters | Trouw

[3] NPV: “Opnieuw flinke stijging euthanasiecijfer, NPV: Onderzoek naar oorzaak is essentieel”, 5 april 2024 https://www.npvzorg.nl/nieuws/onderzoek-euthanasiecijfer-essentieel/

[4] Nederlands Dagblad: “D’66 Minister wil dat psychiaters minder terughoudend zijn rond euthanasie. “Verlegenheid neemt af”, woensdag 3 april 2024, https://www.nd.nl/nieuws/politiek/1218828/d66-minister-wil-dat-psychiaters-minder-terughoudend-zijn-ron

[5] Jaarverslag 2023 Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE), 4 april 2024, p. 39: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-1136636.pdf