In februari 2023 gaf de Belgische Federale Controle- en Euthanasiecommissie (FCEE), onder meer verantwoordelijk voor de controle op de euthanasiewet, een persmededeling uit met een kort overzicht van de ontwikkelingen op het vlak van euthanasie in 2022 in België.[1] Ondank een aantal belangrijke trends, zoals een aanzienlijke stijging tegenover 2021, kreeg dit bericht weinig politieke of maatschappelijke aandacht. Blijkbaar heeft de samenleving zich al verzoend met stijgende euthanasiecijfers, wat de achterliggende redenen ook mogen zijn. In deze korte bijdrage worden enkele kanttekeningen geplaatst bij dit persbericht.
Enkele cijfers
In vergelijking met 2021 is er een stijging van 10% tot bijna 3.000 euthanasiegevallen.[2] De oorzaak hiervan is niet bekend: veel verder dan te wijzen op een grotere bekendheid van de wetgeving komt de voorzitter van de FCEE én groot pleitbezorger voor de zelfgekozen dood, dokter Wim Distelmans, niet.[3]
Andere mogelijke oorzaken komen niet aan bod, zoals misschien een grotere acceptatie bij artsen en de bevolking, de constant positieve berichtgeving over dit levensbeëindigend handelen in de media, een betere rapportering van het aantal gevallen of een gebrek aan effectieve pijnbestrijding. De inhoudelijke voorwaarden, zoals het ondraaglijk en uitzichtloos lijden, wat er onder een ernstige of ongeneeslijke aandoening wordt verstaan, of de beoordeling van het onderscheid tussen een overlijden dat al of niet zal gebeuren op afzienbare tijd, hangen bovendien af van hoe artsen en bij uitbreiding de controlecommissie deze begrippen interpreteren. Een verschuiving in de interpretatie van de voorwaarden zou er toe kunnen leiden dat meer mensen in aanmerking komen voor euthanasie.
Ook is er een categorie dat ieder jaar stijgt (582 keer toegepast in 2022) en reeds bijna één vijfde van alle euthanasiegevallen uitmaakt, namelijk die van de polypathologie (een combinatie van verschillende chronische en ongeneselijke aandoeningen).[4] Het gaat hier om ouderen, vaak op hoge leeftijd, die lijden onder ouderdomskwalen die op zich niet levensbedreigend zijn, maar de levenskwaliteit wel ernstig kunnen aantasten. Het gaat hierbij om aandoeningen als slechtziendheid, valproblematiek, verminderd gehoor, artrose, incontinentie. Een combinatie van verschillende van deze aandoeningen kan aanleiding geven tot ondraaglijk en uitzichtloos lijden wat voor artsen een reden kan zijn om euthanasie toe te staan. Dit was nooit de bedoeling van de Belgische wetgeving, maar is een praktijk geworden die zonder enige probleem door de FCEE wordt aanvaard en ook in de samenleving nauwelijks ter discussie wordt gesteld. Welk signaal gaat er uit naar hoogbejaarden als hen de mogelijkheid wordt geboden om zichzelf te laten doden? De grens tussen euthanasie en de zelfgekozen dood omwille van een voltooid leven is dan vaak ook flinterdun.
De veroordeling door het Europees Hof voor de Rechten van Mens
Over een belangwekkende uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van Mens (EHRM) van 4 oktober 2022 in de zaak Mortier vs. België[5] wordt in de persmededeling van FCEE met geen woord gesproken. Het EVRM oordeelde in die zaak dat een arts niet over zijn eigen dossier kan oordelen en dat België haar euthanasiewet moet aanpassen. De casus draaide om de euthanasie van de moeder van Tom Mortier die in 2012 geëuthanaseerd werd omwille van ondraaglijk psychisch lijden door dokter Distelmans.
Dit arrest ontgoochelde op het vlak van de verenigbaarheid van de voorwaarden van de Belgische euthanasiewet met artikel 2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) dat het recht op leven garandeert. Volgens het Hof is er immers niets mis met het Belgische wettelijke kader vooraleer een euthanasie wordt uitgevoerd en werd de levensbeëindigende handeling zelf in deze zaak ook correct uitgevoerd.[6] Toch was er een schending van dit artikel 2 als het gaat over de controle op de Belgische euthanasiepraktijk. Wanneer een arts een euthanasie uitvoert, moet hij dat via een volledig ingevuld registratieformulier binnen de vier werkdagen melden bij de commissie.[7] De controle gebeurt eerst op het anonieme gedeelte van het registratieformulier. Pas wanneer er twijfel bestaat over deze gegevens of de motivatie van dit gedeelte, wordt er in een volgende fase overgegaan naar het openbaar maken van de gegevens, zodat duidelijk wordt wie de euthanasie heeft uitgevoerd.[8] Distelmans heeft dus als voorzitter van de Commissie over zijn eigen casus geoordeeld. Het is niet duidelijk of in dit specifiek geval de anonimiteit is opgeheven en de betrokken arts al dan niet heeft deelgenomen aan de beoordeling. De FCEE kent heel wat leden die zelf euthanasie uitvoeren of betrokken zijn als artsen die voor een tweede of derde advies worden gevraagd. Volgens het EVRM kan een arts in elk geval niet over zijn eigen dossier oordelen en moet de wet dus worden aangepast. [9]
De invloed van het euthanasieproces van Tine Nijs
Begin 2020 was er een spraakmakend assisenproces waarbij drie dokters terecht stonden voor mogelijke schendingen van de wet bij de euthanasie van Tine Nijs in 2010 omwille van uitzichtloos psychisch lijden.[10] Doordat de huidige Belgische euthanasiewetgeving geen graduele strafmaat kent, bijvoorbeeld omwille van het niet respecteren van vormelijke voorwaarden, werden de artsen beschuldigd van moord door vergiftiging. De drie betrokkenen werden echter door de volksjury vrijgesproken, ook al zijn er wel degelijk fouten gemaakt tijdens de euthanasieprocedure.[11]
Dit proces veroorzaakte heel wat beroering en zorgt waarschijnlijk voor enige terughoudendheid bij Vlaamse artsen als het gaat over euthanasie bij uitsluitend ondraaglijk psychisch lijden,[12] ook al werden de tegenstanders, in het bijzonder de familie van Tine, bijzonder hard aangepakt door de pers. Het proces gaf ook het signaal af dat er wel degelijk mensen zijn die vraagtekens durven stellen bij de huidige praktijken en eventueel hun toevlucht zoeken tot het gerecht, zoals ook blijkt uit het hierboven vermelde arrest van het EHRM.
Het blijft trouwens merkwaardig dat sinds 2002 bij de invoering van de euthanasiewet nog maar één casus (van de vele duizenden) door de FCEE is doorverwezen naar de procureur des Konings voor een mogelijke gerechtelijke vervolging. Ofwel zijn er nooit enige fouten gemaakt in die 20 jaar, ofwel is de controle toch niet zo waterdicht als wordt geopperd door die Commissie en de politiek.
Conclusie
Het aantal euthanasiegevallen in België neemt jaar na jaar toe. Vooral het grote aandeel van personen die lijden aan polypathologie valt op. De Belgische overheid werd veroordeeld door een uitspraak van het EHRM omwille van een gebrekkige controle op de naleving van de wet en er was de invloed van een spraakmakend euthanasieproces uit 2020. Toch geeft het persbericht over de cijfers van 2022 van het FCEE geen of nauwelijks aanleiding tot een maatschappelijk en/of politiek debat. Onze samenleving beschouwt een dodelijke optie blijkbaar meer en meer als een normale medische handeling waarover nauwelijks kritische geluiden weerklinken. Het is dan ook de taak van JPV om een pro-life standpunt te verdedigen en met een meer dan kritische blik te kijken naar de wetgevingen van landen waar euthanasie en zelfdoding zijn gelegaliseerd.
Noten
[1] Persbericht van de Federale Controle- en Evaluatiecommissie Euthanasie – FCEE, 17 februari 2023, EUTHANASIE – Cijfers van 2022. https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/sites/default/files/documents/fcee-persbericht20230217-cijferseuthanasie2022.pdf
[2] Persbericht van de Federale Controle- en Evaluatiecommissie Euthanasie – FCEE, 17 februari 2023, EUTHANASIE – Cijfers van 2022, p. 2.
[3] VRT-website, 17 februari 2023: “Bijna 3.000 mensen kozen voor euthanasie vorig jaar: Euthanasiewet is steeds bekender. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/02/17/cijfers-euthanasie-2022/
[4] Persbericht van de Federale Controle- en Evaluatiecommissie Euthanasie – FCEE, 17 februari 2023, EUTHANASIE – Cijfers van 2022, p. 2.
[5]Zaak Mortier vs België van 4 oktober 2022, n° 78017/17 https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-219559%22]}
[6]VRT Nieuws, 4 oktober 2022: Europees Mensenrechtenhof veroordeelt België in euthanasiezaak “Controlecommissie niet onafhankelijk genoeg. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/10/04/ehrm-euthanasie/
[7] Artikel 5 van de Wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie.
[8] Artikel 8 van de Wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie.
[9] Zaak Mortier vs België, n° 78017/17 https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-219559%22]} Overweging 177.
[10] Volkskrant, 29 januari 2020: Belgische artsen staan terecht: euthanasie of moord door vergiftiging, https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/belgische-artsen-staan-terecht-euthanasie-of-moord-door-vergiftiging~b1cf1d98/
[11] De Morgen, 31 januari 2020: Vrijspraak voor drie artsen: doek valt over euthanasieproces in Gent. https://www.demorgen.be/nieuws/vrijspraak-voor-drie-artsen-doek-valt-over-euthanasieproces-in-gent~beb843c0/
[12] VRT-website, 17 februari 2023: “Bijna 3.000 mensen kozen voor euthanasie vorig jaar: Euthanasiewet is steeds bekender. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/02/17/cijfers-euthanasie-2022/