Patrick Garré, 9 juni 2025
Inleiding
Op 29 november 2024 keurde het Britse Lagerhuis een wetsvoorstel goed dat hulp bij zelfdoding mogelijk moet maken.[1] Alhoewel dit een eerste stap is in een lang wetgevingsproces, mag dit ongetwijfeld een historische beslissing worden genoemd. Een belangrijk land als het Verenigd Koninkrijk dat zelfdoding op verzoek wettelijk zou regelen, zal misschien andere landen, in de eerste plaats in Europa maar ook in andere Engelssprekende delen van de wereld, inspireren om een gelijkaardige regeling uit werken.
Maar wat houdt deze regeling precies in? Is het werkelijk een voorstel dat gekoppeld is aan strenge voorwaarden of lijkt dit enkel zo?
Deze korte bijdrage bespreekt het maatschappelijk debat in Groot-Brittannië en de voorwaarden van dit wetsvoorstel en gaat na of en wanneer Engeland en Wales daadwerkelijk een regeling voor hulp bij zelfdoding zullen invoeren.
Welke voorwaarden?
De voornaamste voorwaarden voor hulp bij zelfdoding zijn de uitdrukkelijke, vrije en geïnformeerde toestemming van de patiënt, de leeftijdsgrens van 18 jaar en de aanwezigheid van een ernstige, niet te genezen ziekte die tot de dood leidt binnen de zes maanden. Dit moet door twee onafhankelijke artsen worden gecontroleerd en bevestigd.
Daarna moet de vraag nog worden voorgelegd aan een rechter die moet beslissen of de aanvraag voldoet aan deze criteria en zijn goedkeuring moet geven. Tot slot is er na de rechterlijke beslissing nog een afkoelingsperiode van 14 dagen (48 uren als de dood imminent aanwezig is) waarna pas nadien tot de zelfdoding kan worden overgegaan.
De patiënt moet zelf de dodelijke materie tot zich innemen: het gaat hier dus letterlijk om hulp bij zelfdoding. De arts mag niet zelf het dodelijke middel toedienen maar het enkel verstrekken aan de patiënt. Het gaat bovendien alleen om personen die al minstens een jaar in Wales en Engeland verblijven: Noord-Ierland en Schotland zullen niet onder deze regeling vallen mocht die worden goedgekeurd.
Het maatschappelijk debat
Er woedt een hevig debat tussen voor- en tegenstanders van de Bill. De huidige Labour minister van Volksgezondheid, Wes Streeting, sprak zich expliciet uit tegen dit voorstel gezien de lamentabele situatie van de nationale overheidsinstelling die over de gezondheidszorg gaat, de National Health Service (NHS). Sommige politieke leiders zoals de vroegere conservatieve premier Rishi Sunak en huidig socialistisch premier Keir Starmer steunen het voorstel. De conservatieve oud-premiers Liz Truss, Boris Johnson en Theresa May hebben zich tegen assisted dying gekeerd, net als de Brexiteer Nigel Farage en oud-Labour leider Jeremy Corbyn.[2]
De religieuze leiders van de Anglicanen, Katholieken, Oost-Orthodoxen, maar ook van de Orthodox joden en de Islam hebben zich publiekelijk uitgesproken tegen dit voorstel, waarbij ze de intrinsieke waarde van elke persoon en de risico’s voor kwetsbare groepen benadrukken.[3]
In het debat wordt verwezen naar de meer dan twintig jaar oude Nederlandse euthanasiewet, dat als voorbeeld geldt voor een dreigend hellend vlak. Zo zou volgens de katholieke Philippa Auton in dat land depressieve jongeren steeds meer voor opteren voor de zelfgekozen dood.[4] Tegenstanders wijzen ook naar Canada, waar een zogenaamd strikte euthanasiewet enkele jaren later werd verruimd, waardoor opeens veel meer patiënten voor euthanasie in aanmerking kwamen.[5]
Er is eveneens een grote vrees dat in het bijzonder mensen met een beperking bang zullen zijn voor de financiële, emotionele of psychische last die ze betekenen voor hun familie, vrienden of de overheid en om die reden zullen kiezen voor de dood.[6] Die bezorgdheid leeft ook bij veel parlementsleden die vrezen dat de wet mensen onder druk kan zetten om eerder voor hulp bij zelfdoding te kiezen omdat ze de samenleving niet langer tot last willen zijn.[7]
Strenge voorwaarden?
In de buitenlandse pers wordt het voorstel door sommigen als bijzonder streng beoordeeld, zoals door de ontslagnemende federale Belgische Minister van Sociale Zaken Frank Vandenbroucke. Daarbij focust men zich in de eerste plaats op het feit dat het voorstel voor hulp bij zelfdoding beperkt is tot ongeneeslijk zieke patiënten die nog maximum 6 maanden te leven hebben. Ook de goedkeuring van twee artsen en de rechterlijke toestemming zouden de nodige garanties moeten bieden tegen eventuele misbruiken.
De vraag rijst of artsen in staat zullen zijn om een dergelijke nauwkeurige prognose van 6 maanden of minder te kunnen geven. Het blijft moeilijk te voorspellen wanneer iemand effectief zal overlijden op korte termijn, ook al geeft zes maanden reeds een goed beeld voor de overlevingstijd. Nochtans moet een wet duidelijke criteria bevatten omwille van de controleerbaarheid ervan achteraf en de sancties die eraan zijn gekoppeld. Deze grondvoorwaarde zal dus in de praktijk niet gemakkelijk te controleren zijn, maar vormt wel de kern van het wetsvoorstel. De rechter kan op discretionaire wijze de beslissing wel onderschrijven of afwijzen. Dat biedt enigszins een waarborg voor een goede beslissing.
Andere voorwaarden, bijvoorbeeld het ondraaglijk en uitzichtloos lijden dat in de Nederlandse en Belgische wetgevingen zo uitdrukkelijk aanwezig is en de grondvoorwaarde vormt om al dan niet hulp bij zelfdoding toe te staan, ontbreken in dit Britse wetsvoorstel. Het criterium van het lijden zal dus, in tegenstelling tot de euthanasiewetgeving in België en Nederland, geen rol spelen bij het al dan niet verlenen van de dood op eigen verzoek: alleen het feit dat iemand ongeneeslijk ziek is en niet zo lang meer te leven heeft, is voldoende.
De National Health Service (NHS) bevindt zich tot slot in een moeilijke toestand met een groot personeelstekort en een gebrek aan financiële middelen. De palliatieve zorgverlening verkeert zelfs in een heuse crisis: elk jaar sterven er meer dan 100.000 mensen zonder dat ze de palliatieve zorg krijgen die ze zo hard nodig hebben.[8] Labour’s eigen minister van Volksgezondheid omschreef de NHS zelfs als een “gebroken” overheidsinstituut.
Hoe moet het verder?
Het kan nog een hele tijd duren alvorens dit wetsvoorstel ook effectief in werking treedt. Zo komen er verschillende lezingen en commissie/verslagfases in zowel het Lagerhuis als het Hogerhuis met bijbehorende amendementen, gevolgd door de koninklijke goedkeuring. Op dit ogenblik is de tweede lezing in het Lagerhuis reeds gebeurd. De wet zal weliswaar alleen gelden voor Engeland en Wales, maar ook in Schotland ligt een gelijkaardig voorstel op tafel in het Schotse parlement.[9]
Conclusie
De goedkeuring op 29 november 2024 van de Terminal Ill Adults (End of Life) Bill door het Britse Lagerhuis blijft een eerste maar zeer belangrijke stap in de legalisering van hulp bij zelfdoding in Engeland en Wales. Of het wetsvoorstel daadwerkelijk wet wordt, al dan niet aangepast, blijft onzeker. De voorwaarden in het huidige voorstel zijn vaag en lijken in de praktijk moeilijk controleerbaar, zowel door de artsen als door de rechter. Bovendien staat het Britse gezondheidssysteem zwaar onder druk door gebrek aan personele en financiële middelen. Dit alles maakt dat een wettelijke regeling voor hulp bij zelfdoding niet gemakkelijk te controleren zal zijn. Gezien de penibele situatie van de Britse gezondheidszorg, rijst de vraag of de bescherming van een kwetsbare groep, namelijk mensen die zich in de laatste levensfase vinden, kan worden gegarandeerd.
De Juristenvereniging Pro Vita verdedigt op nationaal en internationaal vlak de kwetsbare mens, die op het einde van zijn leven meestal wordt geconfronteerd met ziekte en pijn. Dragende en verbindende zorg in relatie met de ander, waarbij het uitbouwen van kwaliteitsvolle en toegankelijke palliatieve zorg een belangrijke rol speelt, blijven bijzondere aandachtspunten.
[1] Terminal Ill Adults (End of Life) Bill van Labour-afgevaardigde Kim Leadbeater.
[2] Patrick van IJzendoorn, “ My life. My death. My choice”: Brits Lagerhuis akkoord met legalisering
euthanasie”, De Volkskrant, 29 november 2024.
[3] House of Commons Library, “ The Terminally Ill Adults (End of Life) Bill 2024-25”, p. 43.
[4] Patrick van IJzendoorn, “ My life. My death. My choice”: Brits Lagerhuis akkoord met legalisering
euthanasie”, De Volkskrant, 29 november 2024.
[5] N. Posthumus, “ Brits Parlement stemt voor wet die euthanasie mogelijk moet maken”, Trouw, 29 november
2024.
[6] Not Dead Yet UK website, FAQ’s, November 2024.
[7] D. Minten, “Euthanasie komt na intens debat dichter voor Britten”, De Standaard, 29 november 2024.
[8] https://righttolife.org.uk/
[9] Assisted Dying for Terminally Ill Adults (Scotland) Bill , 27 maart 2025 https://www.parliament.scot/bills-and-laws/bills/s6/assisted-dying-for-terminally-ill-adults-scotland-bill