De wens van stellen om samen te sterven is begrijpelijk, vindt Esmé Wiegman. Maar als de overheid hulp bij zelfdoding toestaat, versterkt dat het negatieve beeld van ouderdom.
In ‘Hollandse Zaken’, een programma van Omroep MAX, stond vorige week het thema ‘samen dood’ centraal. In het praatprogramma kwamen mensen aan het woord van wie de ouders de keuze hadden gemaakt om samen, op hetzelfde moment, het leven te (laten) beeindigen.
De verhalen waren aangrijpend en het (dreigende) leed waar de nabestaanden over spraken, was invoelbaar.
Wat is het ingrijpend als na jaren lief en leed gedeeld te hebben, een van de partners binnen afzienbare tijd zal sterven of door ernstige dementie niet meer de partner zal zijn met wie je altijd het leven hebt gedeeld. Kun je er dan niet beter samen een eind aan (laten) maken?
Een keuze voor ‘samen dood’ werd door sommige mensen in de uitzending een ultieme vorm van liefde en zelfs romantiek genoemd. Opvallend was dat in de uitzending zo weinig kritiek was te horen. Een arts sputterde nog wat tegen dat artsen nooit gedwongen kunnen worden tot euthanasie en dat euthanasie geen recht is waar mensen en patiënten aanspraak op kunnen maken. Maar daar bleven de kritische opmerkingen bij. .
Alleen verder?
Na het zien van de uitzending blijft bij mij als kijker de indruk hangen dat ‘samen dood’ te verkiezen valt boven ‘alleen verder’. En daar lijkt ook veel in te zitten. Het idee om alleen verder te moeten, terwijl je oud bent en ziek, is ondraaglijk. Het is ook zo zinloos om oud en ziek alleen verder te moeten. De beste en langste tijd van je leven is allang achter de rug. Als autonoom mens zou ik hier zelf over moeten kunnen beslissen. Wie heeft het recht om mij te dwingen verder te leven? Wie houdt mij en mijn partner tegen als we samen besluiten dat het goed en genoeg is geweest?
De uitzending sloot naadloos aan bij de veranderde opvattingen over leven en dood. Het burgerinitiatief Voltooid Leven van jaren geleden is (nog) geen wet geworden. Maar het gedachtengoed leeft en volgens de gasten in Hollandse Zaken was het hoog tijd dat samen dood bij een gezamenlijk voltooid leven ‘beter geregeld’ werd, want dit was eigenlijk een ‘lijdensweg’.
Het lijkt om autonome keuzes te gaan. Maar hoe autonoom zijn mijn keuzes? In hoeverre heeft mijn omgeving invloed op mijn keuzes? Een televisie-uitzending over ‘samen dood’ blijkt mij aan het nadenken te zetten over een mogelijkheid waar ik nooit eerder aan had gedacht. Als mens ben ik op een of andere manier altijd op anderen betrokken. Zelfs mijn keuze om de opvatting van anderen buiten beschouwing te laten, bewijst dat die anderen er wel degelijk zijn. .
Verval of teken van wijsheid
Naast autonomie is zinervaring iets wat mij als mens bezighoudt. Hoe zinvol is het leven als je oud en ziek bent? Op het moment dat ik hier persoonlijk antwoord op geef, realiseer ik me hoe sterk ik beïnvloed word door de alom heersende visie in de samenleving op de waarde van ouderdom en de betekenis van ziekte, dood en lijden. Mijn grijze haren en toenemend aantal rimpels zijn tekenen van verval en verlies van jeugd. Het zijn geen tekenen van gegroeide levenservaring en wijsheid. Nog even en mijn gezondheid gaat gebreken vertonen, wat de samenleving voor flinke zorgkosten zal stellen.
Ik realiseer me dat ik eigenlijk nooit heb geleerd hoe ik me in geestelijk opzicht moet voorbereiden op het ouder worden, op het feit dat ik vanaf een bepaalde leeftijd moet inleveren, keuzes moet maken omdat ik minder kan. Ik hang aan het geluk en de romantiek van het leven. De gedachte van een ‘romantische dood’ spreekt me aan. Maar is die enkel te vinden in de keuze voor ‘samen dood’? .
Waarde van het leven
Hoe romantisch is de dood eigenlijk? Bewijzen we het leven niet een grote dienst als we allereerst de dood van de veronderstelde ‘romantiek’ ontdoen? De dood brengt verscheurdheid, verdriet en rouw. Ten tweede ben ik als mens er veel meer mee geholpen als mensen naar mij uitspreken dat de grootste waarde van mijn leven ligt in wie ik als mens ben. De waarde van mijn leven holt niet achteruit als de kwaliteit van mijn leven en gezondheid vermindert of omstandigheden veranderen, bijvoorbeeld door het sterven van mijn geliefde.
Daarnaast ben ik geholpen door een beschermende rol van de overheid. Zij moet veiligheid en bescherming bieden aan zieken, gehandicapten en alle mensen die lijden. Wanneer de overheid gehoor zou geven aan de vraag om hulp bij zelfdoding bij een voltooid leven (van echtparen) wettelijk te regelen, versterkt dat de gedachte dat het normaal is een leven in bepaalde situaties te beëindigen. Dit zal een verdere negatieve beeldvorming rond ouderen versterken en de draagkracht voor lijden en acceptatie van het leven zoals dat ons ‘overkomt’ niet versterken, maar eerder doen afnemen. .
Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink is directeur van de Nederlandse Patiënten Vereniging, die het leven ziet als gave van God en zich laat inspireren door de Bijbel. Van 2007 tot 2012 was zij Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie.