17 september 2024
Inleiding
Op 5 november trekken de Amerikanen naar de stembus om een nieuwe president, het Huis van Afgevaardigden en een deel van de Senaat te kiezen.
In tegenstelling tot in veel Europese landen, blijft abortus een belangrijk verkiezingsthema in de Verenigde Staten. Sinds decennia beroert dit ethisch dilemma de gemoederen met vaak scherpe scheidingslijnen tussen het pro-choice en pro-life kamp. Vooral sinds het arrest[1] van het Amerikaans Hooggerechtshof in 2022 dat het federaal abortusrecht ongedaan maakte en de wetgeving hierover bij de individuele staten legt, woedt hierover opnieuw een hevig debat. Ook organiseren pro-life groepen ieder jaar een grote bijeenkomst en mars in de Amerikaanse hoofdstad Washington D.C.[2]
Vooral de Democraten hopen door deze uitspraak van het Hooggerechtshof kiezers te overtuigen om voor hun presidentskandidaat Kamala Harris te kiezen. De huidige vice-president van president Joe Biden heeft het abortusrecht zelfs als een strijdpunt naar voren gebracht in haar verkiezingscampagne waarbij ze, in het licht van de zogenaamde reproductiviteitsrechten, volop de kaart trekt van het recht van de vrouw om zelf te beslissen of ze al dan niet een abortus wilt en dit onder weinig of geen voorwaarden.
De huidige situatie
Zoals hierboven vermeld, heeft het Hooggerechtshof in 2022 het federaal abortusrecht, sinds 1973 mogelijk gemaakt op basis van het recht op privacy[3] en onder meer in 1992 herbevestigd (weliswaar op een andere rechtsbasis, namelijk het criterium van een buitensporige last op de vrouw)[4], overruled en de individuele staten verantwoordelijk gemaakt voor een eigen abortuswetgeving.
Daardoor ontstond er een lappendeken van wetten, waarbij in sommige – vooral Zuidelijke – staten er sindsdien strenge voorwaarden gelden. Enkel in geval incest, verkrachting, levensgevaar voor de zwangere vrouw of zware afwijkingen bij het ongeboren kind worden er uitzonderingen voorzien, al is dit niet altijd het geval. Daarnaast hebben andere, meer progressieve staten gekozen om het abortusrecht juist te versterken en zelfs te verankeren in hun regionale grondwet. Vaak gaat de media-aandacht van het buitenland naar staten die een quasi totaalverbod hebben ingevoerd, maar een aanzienlijk aantal staten maken abortus mogelijk tot aan 24 weken zwangerschap of zelfs tot aan de geboorte, vaak zonder noemenswaardige voorwaarden.[5] Daarover bestaat er echter veel minder verontwaardiging, zowel in de VS zelf als op internationaal vlak.
Naast de Democraten en de Republikeinen, spelen ook verschillende niet-gouvernementele organisaties een rol in het bewerken van de publieke opinie. Zo zijn er de machtige groepen als Planned Parenthood en NARAL Pro-Choice die een bijna onbeperkt abortusrecht bepleiten, terwijl organisaties zoals het National Right to Life Committee en Susan B. Anthony List juist de nadruk leggen op beperkende wetgeving.
De invloed van abortus op de verkiezingen
Bij de tussentijdse verkiezingen in november 2022 en 2023 steunden kiezers initiatieven die abortus in de grondwet opnamen of verwierpen zij wetgeving die abortus aan strenge voorwaarden koppelt. Het thema bleek voor heel wat kiezers genoeg wervend om naar de stembus te gaan en te stemmen voor de Democraten omdat ze vreesden dat abortus bijna volledig illegaal zou worden in de Verenigde Staten.[6]
De Democraten hopen dat deze gevoelige kwestie opnieuw vooral vrouwen en jongeren zal aanzetten om voor hun kandidaat te kiezen. Zij stellen vrijwillige zwangerschapsafbreking voor als een vrouwenrecht in het kader van de reproductiviteitsrechten. Zij wensen dit ook vast te leggen in federale wetgeving zodat staten niet meer individueel kunnen beslissen onder welke voorwaarden abortus mogelijk is. Ook zijn heel wat onafhankelijke kiezers gevoelig voor dit thema en staan ze vaak afkerig van een te beperkende abortuswetgeving.
De Republikeinen pleiten overwegend voor strenge voorwaarden: op staatsniveau steunen zij wetgeving die abortus sterk beperkt. Op federaal vlak houden ze een zelfde beleidslijn aan. Er bestaat echter grote ongerustheid over de invloed van een te streng abortusprogramma waardoor de Republikeinse partij het debat hierover zoveel mogelijk wil weghouden uit de verkiezingsstrijd.
Ook oud-president Donald Trump, nochtans medeverantwoordelijk voor de benoeming van drie rechters in het Federaal Gerechtshof die het mogelijk maakten om Roe vs Wade te overrulen, tracht het onderwerp te vermijden in verkiezingscampagne en legt de focus vooral op economische en nationalistische thema’s.
Onder welke voorwaarden is abortus aanvaardbaar?
Een meerderheid van de Amerikanen is voor een wettelijke regeling van vrijwillige zwangerschapsafbreking maar de bevolking denkt genuanceerd als het gaat over de voorwaarden. Vaak verdwijnen deze nuances in de hevige cultuurstrijd die hiermee gepaard gaat. Slechts één op vijf Amerikanen vindt immers dat abortus in alle gevallen en zonder uitzonderingen legaal zou moeten zijn. Slechts 8 % wil eveneens dat het in alle gevallen illegaal zou moeten zijn, zonder uitzondering.[7]
Zo daalt de steun voor abortus naarmate de duur van de zwangerschap: uit een AP/NORC-enquête van juni blijkt dat 76% voorstander is van het toestaan van abortus na zes weken, terwijl 54% voorstander is na 15 weken en slechts 30% voorstander is na 24 weken.[8] Dit is in tegenspraak met heel wat wetgevingen en de opname van abortus in de grondwetten van sommige staten waardoor abortus vaak mogelijk is tot aan de geboorte.
Wat na 5 november 2024?
De Democraten hebben, samen met hun nieuwe presidentskandidaat Harris, het recht op abortus als één van de speerpunten gemaakt van de presidentsverkiezingen en de verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Zij hopen hiermee de kiezers, vooral onafhankelijken, vrouwen en jongeren, naar de stembus te lokken. De Republikeinen willen het debat zoveel mogelijk vermijden omdat ze voor verkiezingsverlies vrezen. Toch blijft een pro-life visie een belangrijke motivator voor onder andere de evangelische christenen bij de keuze van hun kandidaten. Het wordt dus een moeilijke evenwichtsoefening voor de Republikeinse partij.
Of er een daadwerkelijk recht komt op federaal vlak, is op dit ogenblik moeilijk te voorspellen gezien de onzekere verkiezingsuitkomst. Ook de houding en eventuele wijzigingen van de samenstelling van het Federale Gerechtshof zullen bepalend zijn voor mogelijks nieuwe abortuswetgeving.
[1] Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization, 24 juni 2022,
https://www.supremecourt.gov/opinions/21pdf/19-1392_6j37.pdf
[2] March for Life, https://marchforlife.org/news/
[3] Roe vs Wade, 22 januari 1973, https://supreme.justia.com/cases/federal/us/410/113/
[4] Planned Parenthood vs Casey, 29 juni 1992, Planned Parenthood of Southeastern Pa. v. Casey :: 505 U.S. 833 (1992) :: Justia US Supreme Court Center
[5] C. Sherman en A. Witherspoon, “Roe vs Wade: Tracking abortion laws across the United States”, The Guardian, 28 juli 2024, https://www.theguardian.com/us-news/ng-interactive/2024/jul/29/abortion-laws-bans-by-state
[6] A. Durkee: “Abortion rights victories continue, her are all the wins in major elections since the Supreme Court overturned Roe”, Forbes 8 november 2023, https://www.forbes.com/sites/alisondurkee/2023/11/08/abortion-rights-victories-continue-here-are-all-the-wins-in-major-elections-since-the-supreme-court-overturned-roe/
[7] Forbes: How Americans Really Feel About Abortion: The Sometimes Surprising Poll Results As 2024 Election Heats Up, Alison Durkee, 30 juli 2024 https://www.forbes.com/sites/alisondurkee/2024/07/30/how-americans-really-feel-about-abortion-the-sometimes-surprising-poll-results-as-2024-election-heats-up/
[8] Ibid.