PVH 11e jaargang – 2004 nr. 4, p. 114-115
Door Dr. Th.A.M. van der Horst
bestuursjurist te ‘s-Gravenhage
1. INLEIDING
Wanneer u of ik opzettelijk een einde maakt aan het leven van iemand
die daar zelf uitdrukkelijk en ernstig om vraagt, maken wij ons schuldig
aan een misdrijf tegen het leven. We moeten dan vrezen geconfronteerd
te worden met de consequenties die het Wetboek van Strafrecht in petto
heeft. Hetzelfde geldt wanneer wij opzettelijk een ander bij diens zelfdoding
behulpzaam zijn of hem de middelen daartoe verschaffen.
Indien echter zulke feiten zijn begaan door een arts zijn zij niet strafbaar
mits
-die arts bij zijn handelen een aantal in de wet vastgelegde zorgvuldigheidseisen
in acht heeft genomen
-en vervolgens van zijn daad mededeling heeft gedaan aan de gemeentelijke
lijkschouwer.
De lijkschouwer moet op zijn beurt de zaak doorsturen naar de regionale
toetsingscommissie euthanasie en die moet onderzoeken of de arts inderdaad
gehandeld heeft overeenkomstig de wettelijke zorgvuldigheidseisen.
Verspreid over het land zijn er vijf van dergelijke toetsingscommissies.
Eén van hun wettelijke verplichtingen is om jaarlijks vóór
1 april een gezamenlijk verslag over het voorafgaande jaar uit te brengen
aan de ministers van Justitie en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
De wet waarop heel dit systeem rust is de op 1 april 2002 in werking
getreden Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij
zelfdoding. De politici die ons rechtsstelsel met deze wet hebben verrijkt,
hebben hoog van de toren geblazen: doordat het strafrecht ‘op
afstand’ werd geplaatst, zou de bereidheid van de euthanaserende
artsen om hun daden te melden aanzienlijk toenemen, terwijl door het
grote aantal meldingen en het werk van de toetsingscommissies de euthanasiepraktijk
wat men noemde ‘transparant’ zou worden en daardoor geen
ruimte meer laten voor ongerechtigheden.
2. MELDINGSBEREIDHEID
Een paar weken geleden hebben de Regionale toetsingscommissies hun
gezamenlijke jaarverslag 2003 gepubliceerd. Wat blijkt daaruit met betrekking
tot de meldingsbereidheid van de euthanaserende artsen? In het geheel
niets. De commissies hebben in totaal 1815 gevallen voorgelegd gekregen
en dat is minder dan in de voorafgaande jaren het geval was. Het aantal
meldingen blijkt zelfs over de jaren 2000 t/m 2003 een gestaag dalende
lijn te vertonen. Deze cijfers maken ons echter totaal niets wijzer
omtrent de al of niet toenemende meldingsbereidheid van de euthanaserende
artsen. Alleen wanneer we per jaar de totale aantallen van gepleegde
euthanasie zouden kennen, zouden we uit de meldingsaantallen het een
en ander kunnen afleiden omtrent de kennelijk toenemende of afnemende
meldingsbereidheid.
Over de werkelijke aantallen van gepleegde euthanasie is echter niets
bekend –in het jaarverslag van de toetsingscommissies staan zij
in ieder geval niet- en bijgevolg is de enkele opgave van het aantal
in 2003 gedane meldingen een gegeven dat we enkel maar voor kennisgeving
kunnen aannemen, maar waar wij verder niets mee kunnen aanvangen.
3. TRANSPARANTIE
Maar dan de transparantie van de euthanasiepraktijk; hoe zit het
daar nu mee? Die transparantie moet natuurlijk het effect zijn van hetgeen
de gezamenlijke toetsingscommissies in hun jaarverslagen te bieden hebben.
Nu zijn de commissies niet vrij in de richting van hun jaarverslagen.
De hierboven reeds genoemde euthanasiewet eist dat ieder jaarverslag
in ieder geval vermeldt:
-het aantal gevallen waarover de commissies een oordeel hebben uitgebracht;
-de aard van die gevallen;
-de oordelen van de commissies en de daarbij gemaakte afwegingen.
Met de vermelding van het aantal in 2003 behandelde gevallen is het
jaarverslag natuurlijk gauw klaar; zoals gezegd waren dat er 1815. Maar
als men van elk van die gevallen de aard moet vermelden, het oordeel
waar de betreffende commissie toe is gekomen en de daarbij gemaakte
afwegingen, komt men natuurlijk tot een boekwerk van waarlijk niet geringe
omvang.
Dat is een arbeid waar de commissies niet aan zijn begonnen. Zij beperken
zich tot de mededeling dat in de meeste zaken duidelijk is dat de meldende
arts aan de zorgvuldigheidseisen heeft voldaan en dat in acht gevallen
de commissies geoordeeld hebben dat dat niet het geval was. Vervolgens
worden veertien gevallen gedetailleerd besproken. In vijf van die gevallen
werd geoordeeld dat de arts niet overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
had gehandeld. In die gevallen werd zowel het College van procureurs-generaal
als de Inspectie voor de gezondheidszorg bij de zaak betrokken. Wat
de toetsingscommissies daarover in hun jaarverslag berichten, stelt
niets voor. Een paar regels die geen inhoudelijke informatie verschaffen
en verder niets. Van de overige 1801 gevallen moeten wij op gezag van
de commissies maar aannemen dat het allemaal wel goed zat.
Is dit nu de transparantie van de euthanasiepraktijk waar de voorstanders
van de euthanasiewet zo hoog van hebben opgegeven?
4. CRIMINALITEIT
Bij de brief van 27 mei 2004 heeft de staatssecretaris
van VWS, mevrouw Ross-van Dorp, het jaarverslag
2003 van de Regionale toetsingscommissies
euthanasie aangeboden aan de Tweede Kamer. In die brief kondigt zij
een stuk aan waarin het kabinet uitgebreid zal ingaan op de toetsingscommissies,
de procedures en het meldingsgedrag van de artsen. Daarop vooruitlopende
deelt zij mede begonnen te zijn met de voorbereiding voor een vervolgonderzoek
dat in 2005 gaat plaatsvinden. “Uit dit onderzoek moet blijken” -aldus
de staatssecretaris- “wat de redenen zijn van artsen om niet te
melden.” De staatsecretaris neemt dus blijkbaar als vaststaand
aan dat door artsen gepleegde euthanasie op ruime schaal niet wordt
gemeld; anders heb je geen onderzoek nodig. Dat impliceert dat de staatssecretaris
zich ervan bewust moet zijn dat op even ruime schaal door euthanaserende
artsen het misdrijf valsheid in geschrift wordt gepleegd: het afgeven
van valse overlijdensverklaringen om het misdrijf van euthanasie onzichtbaar
te maken. Dit is een omvangrijke en ergerlijke vorm van artsencriminaliteit
waar de verantwoordelijke bewindslieden tot dusver geen raad mee hebben
geweten –of niet hebben willen weten.
Het is zeer te hopen dat minister Donner van Justitie en staatssecretaris
Ross-van Dorp van VWS (beiden CDA) spoedig de moed en de nodige vindingrijkheid
zullen opbrengen om dit maatschappelijk euvel krachtig te lijf te gaan
en met wortel en tak uit te roeien.
5. BESLUIT
De staatssecretaris schrijft in haar voormelde brief
van 27 mei 2004 aan de Tweede Kamer o.m.: “Het jaarverslag
schetst (…) een duidelijk beeld van de werkzaamheden
van de toetsingscommissies.” Dat is echter een mededeling
waar we niet zoveel aan hebben. Waar het om gaat,
is immers de zogeheten transparantie van de euthanasiepraktijk.
De staatssecretaris zal moeten toegeven dat daar tot nu toe weinig
of niets van terecht is gekomen. Ook dat vraagt om een
krachtig ingrijpen van alle verantwoordelijke politici.