2 april 2023

Samenvatting

In het artikel Formulating an “interpretative declaration” on the application of the right to life from before birth van Grégor Puppinck uit hoe de comités van de Verenigde Naties (VN) en internationale gerechtshoven proberen om lidstaten van de VN te verplichten om abortus te legaliseren in bepaalde omstandigheden. Dit gebeurt via een restrictieve interpretatie van het recht op het leven, al dan niet gecombineerd met een extensieve interpretatie van het recht op privacy. Een dergelijke uitgebreide interpretatie strookt echter niet met wat de International Law Commission verstaat onder een ’interpretatieve verklaring‘ zoals uitgelegd in de Guide to Practice on Reservations to Treaties. Een interpretatieve verklaring mag niet worden verward met een voorbehoud: zij herziet het verdrag immers niet.

Een interpretatieve verklaring dient ervoor om – als dit mogelijk is – de bedoeling van een Staat die partij is bij een verdrag te verduidelijken, te zorgen voor de juiste uitleg van dat verdrag, zonder dat dit het bindende karakter van een voorbehoud heeft. Staten kunnen individueel of gezamenlijk zo’n interpretatieve verklaring opstellen, maar de uitlegging ervan mag er niet toe leiden dat de inhoud van een verplichting wordt gewijzigd.

Met de interpretatieve verklaring laten de ondertekenaars de andere verdragsluitende staten en de internationale organisaties weten dat zij de begrippen “persoon” of “menselijk leven” dat recht heeft op leven, zo interpreteren dat het van toepassing is op de persoon vanaf de geboorte. Dit verplicht een staat echter niet om de bescherming die zij aan het prenatale leven verleent, te verminderen. Een interpretatieve verklaring van een staat wijzigt zijn nationaal recht niet en ook de derde staten die partij zijn bij mensenrechtenverdragen zijn er niet door gebonden.

Voor mensenrechtenorganen is een interpretatieve verklaring ook niet bindend, maar ze moeten het wel in aanmerking nemen om de omvang van de verbintenis van de staat te kennen. Toch is een rechterlijke of quasi-rechterlijke uitlegging van het recht op leven waarbij de prenatale periode van de werkingssfeer wordt uitgesloten, uitgesloten: dit is immers in strijd zijn met het algemene beginsel van het mensenrechtenrecht volgens hetwelk geen enkele bepaling van een verdrag mag worden “opgevat als een beperking of afwijking van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden die kunnen worden gewaarborgd krachtens de wetten van een Hoge Verdragsluitende Partij of krachtens enige andere overeenkomst waarbij zij partij is.”

De verschillende mensenrechtenverdragen sluiten bovendien niet uit dat ook het menselijk leven vóór de geboorte onder de werkingssfeer van het recht op leven valt. Voorbeelden hiervan zijn het Verdrag inzake de rechten van het kind en het Amerikaanse Verdrag inzake de rechten van de mens.

Het recht op leven kan dus niet zo worden uitgelegd dat staten verplicht zouden zijn om vrijwillige zwangerschapsafbreking, dat dit leven juist beëindigt, op te nemen als een recht in hun nationale wetgeving of grondwet.

—-

Bij meerdere gelegenheden hebben VN-comités en internationale rechtbanken de verplichting van staten bevestigd om abortus in bepaalde omstandigheden te legaliseren. Om dit te doen, hebben deze instanties verschillende benaderingen gevolgd om het prenatale leven van zijn bescherming te beroven.

Het Mensenrechtencomité heeft in zijn laatste herziening van Algemeen Commentaar nr. 36 over het recht op leven in 2018 voor een radicale aanpak gekozen door alle bestaande verwijzingen in de oorspronkelijke tekst naar het ongeboren kind te schrappen, zodat ook de kwestie van zijn rechten zou verdwijnen [1].

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens stelt dat het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens bevestigt dat “artikel 2 van het Verdrag [met betrekking tot het recht op leven] zwijgt over de temporele beperkingen van het recht op leven”[2]. Bijgevolg erkent het Hof dat staten binnen hun beoordelingsmarge “het beginpunt van het recht op leven”[3] en dus van de bescherming ervan kunnen bepalen.

Het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens verklaart dat “de bescherming van het recht op leven niet absoluut is, maar veeleer geleidelijk en progressief naar gelang van zijn ontwikkeling”[4].

Het vermogen van deze instanties om de praktijk van abortus te gedogen of zelfs de legalisering ervan op te leggen, is dus gebaseerd op een restrictieve interpretatie van het recht op leven, die ertoe neigt het prenatale leven uit te sluiten, waaraan doorgaans een extensieve interpretatie van het recht op privacy wordt toegevoegd, die ertoe neigt abortus op te nemen. Deze interpretaties wijken radicaal af van de oorspronkelijke bedoeling van de opstellers van de grote internationale verklaringen van de rechten van de mens, die niet voor ogen hadden dat hun teksten zouden kunnen worden gebruikt om een subjectief recht op abortus te ondersteunen. Dit is des te duidelijker doordat abortus destijds in de meeste landen strafbaar was. Het is dus via een uitgebreide interpretatie van de verdragen dat dergelijke uitspraken of beslissingen aan staten worden opgelegd.

Om zich tegen deze onrechtmatige interpretaties te verzetten, ondertekenden een aanzienlijk aantal staten (37 staten in oktober 2022) de Geneva Consensus Declaration on the Promotion of Women’s Health and the Strengthening of the Family, waarvan de Verenigde Staten in een brief van 2 december 2020 een kopie hebben overhandigd aan de secretaris-generaal van de Verenigde Naties. [5] Met deze verklaring “bevestigen de staten opnieuw dat er geen internationaal recht op abortus bestaat, noch een internationale verplichting van staten om abortus te financieren of te faciliteren, in overeenstemming met de reeds lang bestaande internationale consensus dat elke natie het soevereine recht heeft om programma’s en activiteiten uit te voeren die in overeenstemming zijn met haar wetten en beleid”.”

Deze verklaring is belangrijk. Zij is echter niet gericht tot een bepaald internationaal instrument en kan worden genegeerd door rechters en deskundigen die zitting hebben in internationale rechtbanken en rechtsprekende instanties . Het doel van deze nota is een techniek van internationaal recht te laten zien waarmee dezelfde boodschap op een formele manier kan worden uitgedrukt: door deze formeel te richten tot de bewaarder van de betrokken internationale verdragen, waardoor de rechters en deskundigen die belast zijn met de toepassing ervan verplicht worden er kennis van te nemen en er rekening mee te houden. Dit is de techniek van de “interpretatieve verklaring”.”

I. Voorstelling van de procedure voor de interpretatieve verklaring

1. Definitie

Volgens de Guide to Practice on Reservations to Treaties,[6] aangenomen door de International Law Commission tijdens haar drieënzestigste zitting (2011), betekent “interpretatieve verklaring” ”een eenzijdige verklaring, ongeacht de formulering of benaming, van een Staat of een internationale organisatie, waarmee die Staat of die organisatie beoogt de betekenis of de reikwijdte van een verdrag of van sommige bepalingen ervan te preciseren of te verduidelijken.” (Richtsnoer 1.2).

Een interpretatieve verklaring verschilt van een voorbehoud omdat zij niet tot doel heeft de rechtsgevolgen van een verdrag te wijzigen of sommige bepalingen ervan uit te sluiten in hun toepassing op de auteur van het voorbehoud, maar de betekenis ervan te “preciseren” of “verduidelijken”. Zoals de Guide to Practice on Reservations to Treaties ons eraan herinnert, “Het essentiële punt is dat interpreteren niet gelijk is aan herzien”(7).

De International Law Commission bepaalt dat een interpretatieve verklaring kan worden geformuleerd met betrekking tot elk verdrag, met inbegrip van verdragen die de mogelijkheid tot het maken van voorbehoud uitsluiten, “tenzij de interpretatieve verklaring door het verdrag wordt verboden.”(richtlijn 3.5). “Voor de goedkeuring, het verzet tegen of de herkwalificatie van een interpretatieve verklaring gelden geen toelaatbaarheidsvoorwaarden.” ( richtlijn 3.6).

2. Gevolgen

Een interpretatieve verklaring dient, voor zover zij het mogelijk maakt de bedoeling van een Staat die partij is bij een verdrag te verduidelijken, de juiste uitlegging van dat verdrag, zonder het bindende karakter van een voorbehoud te hebben. Dit mechanisme is dus nuttig aangezien het doel van interpretatie is de “betekenis” ” en de “draagwijdte” ” van een verbintenis van een Staat te kennen. Volgens het Verdrag van Wenen “moet een verdrag te goeder trouw worden uitgelegd overeenkomstig de gewone betekenis die moet worden gegeven aan de termen van het verdrag in hun context en in het licht van het voorwerp en het doel ervan”.”(art. 31, lid 1). Een uitlegging mag niet tot gevolg hebben dat de inhoud van een verplichting wordt gewijzigd.

De Commissie voor Internationaal Recht stelt in richtlijn 4.7.1 “Verduidelijking van de termen van het verdrag door een interpretatieve verklaring” het volgende:

1. Een interpretatieve verklaring wijzigt verdragsverplichtingen niet. Zij kan slechts de betekenis of de draagwijdte die de auteur aan een verdrag of aan sommige bepalingen ervan toekent, specificeren of verduidelijken en kan, in voorkomend geval, een element vormen waarmee rekening moet worden gehouden bij de uitlegging van het verdrag overeenkomstig de algemene regel voor de uitlegging van verdragen.
2. Bij de interpretatie van het verdrag wordt in voorkomend geval ook rekening gehouden met de goedkeuring van of het verzet tegen de interpretatieve verklaring door andere verdragsluitende Staten of verdragsluitende organisaties.

3. Modaliteiten

Volgens de Commissie voor Internationaal Recht “wordt een interpretatieve verklaring bij voorkeur schriftelijk opgesteld” door een persoon “die geacht wordt een Staat te vertegenwoordigen” en wordt gericht aan de bewaarder van het betrokken verdrag, die de Staten en internationale organisaties waarvoor zij bestemd is of, bij gebreke daarvan, de verdragsluitende Staten, hiervan onverwijld in kennis stelt.

Een interpretatieve verklaring kan “ten allen tijde worden opgesteld” ( richtlijn 2.4.4), niet alleen bij de onderhandelingen over of de bekrachtiging van het verdrag. Zij kan ook te allen tijde worden ingetrokken.

Meerdere staten kunnen gezamenlijk een interpretatieve verklaring afleggen, zonder afbreuk te doen aan het unilaterale karakter van de interpretatieve verklaring en zonder het recht te verliezen deze te allen tijde in te trekken.

4. Mogelijke reacties van andere staten op interpretatieve verklaringen

Elke verdragsluitende Staat kan zijn instemming met de in de betrokken verklaring geformuleerde interpretatie tot uitdrukking brengen door middel van een “goedkeuring” of integendeel, zijn “verzet” tegen de interpretatieve verklaring door middel van een unilaterale verklaring. Elke Staat of internationale organisatie kan ook verklaren dat hij de interpretatieve verklaring als een voorbehoud herkwalificeert. Goedkeuring, verzet en herkwalificatie van een interpretatieve verklaring moeten “bij voorkeur schriftelijk worden geformuleerd” en “moeten, voor zover mogelijk, de redenen aangeven waarom zij worden geformuleerd”.

Verzet is gerechtvaardigd indien de interpretatieve verklaring in strijd is met de bedoeling van de auteurs van het referentie-instrument, indien de tekst de mogelijkheid van een dergelijke verklaring uitdrukkelijk uitsluit of indien de verklaring wordt afgelegd buiten de eventueel in het referentie-instrument voorgeschreven termijn. Herkwalificatie als voorbehoud zou gerechtvaardigd zijn indien de betrokken verklaring tot gevolg had dat de reikwijdte van de verplichtingen van de Staat werd gewijzigd.

II Toepassing op het recht op leven

De voorgestelde interpretatieve verklaring heeft tot doel duidelijkheid te brengen in de in het internationale recht vaak besproken kwestie van de toepassing, vanaf de geboorte, van het recht op eerbiediging van het leven van elke persoon. Zij heeft dus niet rechtstreeks betrekking op abortus, maar op een voorafgaande kwestie die de praktijk ervan bepaalt.

Met deze interpretatieve verklaring laten de staten de andere verdragsluitende staten en internationale organisaties weten dat zij het begrip “persoon” of “menselijk wezen” dat recht heeft op leven, zo interpreteren dat het van toepassing is op de persoon vanaf de geboorte.

De staten en internationale organisaties zouden de volgende interpretatieve verklaring kunnen opstellen:

“Staat ABC interpreteert de bescherming van het recht op eerbiediging van het menselijk leven, gewaarborgd door Verdrag XYZ, als zijnde van toepassing op alle personen vanaf de geboorte.”

1. De geldigheid van de interpretatieve verklaring

Deze verklaring is niet in strijd met de internationale instrumenten ter bescherming van de mensenrechten, wijzigt deze niet en is in overeenstemming met het eerdere standpunt van de staten.

Deze verklaring is niet in strijd met internationale mensenrechteninstrumenten

De internationale mensenrechteninstrumenten sluiten, expliciet noch impliciet, de prenatale periode van het menselijk leven uit van de werkingssfeer van het recht op leven, en verwijzen er zelfs expliciet naar om het in verschillende mate te beschermen.

Zonder volledig te zijn, kunnen de volgende instrumenten worden genoemd:

• Tijdens de opstelling van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens werd gedebatteerd over de vaststelling van het begin van het recht op leven. Uiteindelijk werd in de tekst bewust gezwegen over dit punt,[8] waarbij de staten de mogelijkheid werd gelaten abortus toe te staan; maar in geen geval was het de bedoeling – of zelfs maar overwogen – het bestaan te bevestigen van een verplichting voor staten om abortus te legaliseren.
• Het op 22 november 1969 aangenomen Amerikaanse verdrag inzake de rechten van de mens stelt uitdrukkelijk: “Een ieder heeft recht op eerbiediging van zijn leven. Dit recht wordt wettelijk beschermd en in het algemeen vanaf het moment van de conceptie. Niemand mag willekeurig van zijn leven worden beroofd”. (Art. 4.1).
• Het Verdrag inzake de rechten van het kind, aangenomen op 20 november 1989, erkent, in aansluiting op de Verklaring van de rechten van het kind, dat “het kind op grond van zijn lichamelijke en geestelijke onrijpheid bijzondere bescherming en zorg nodig heeft, met inbegrip van passende rechtsbescherming, zowel vóór als na de geboorte” (preambule van het IVRK).
• Het Internationaal verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten bepaalt dat “aan moeders gedurende een redelijke periode voor en na de bevalling bijzondere bescherming dient te worden verleend“. (Art. 10.2).
• Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens is aangenomen toen de staten die het hebben opgesteld het menselijk leven vóór de geboorte beschermden door middel van het strafrechtelijk verbod op abortus, en is sindsdien consequent uitgelegd als zou het geen recht op abortus bevatten,[9] waarbij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft geoordeeld dat “het even legitiem zou zijn voor een staat om ervoor te kiezen de ongeborene als een dergelijk persoon te beschouwen [in de zin van het Verdrag] en te streven naar de bescherming van dat leven”[10].

De interpretatieve verklaring is dus niet in strijd met internationale mensenrechteninstrumenten.

Deze interpretatieve verklaring is geen voorbehoud

Deze verklaring heeft niet tot gevolg dat de draagwijdte van het recht op leven, en dus van de verbintenis van de staten die partij zijn, wordt beperkt, maar verduidelijkt slechts de draagwijdte ervan ten opzichte van de opsteller ervan. Zij impliceert geen vermindering van de bescherming van het leven van derden, met name zwangere vrouwen.

Deze verklaring is voorts in overeenstemming met het beginsel dat een internationaal mensenrechteninstrument slechts een minimumniveau van garantie van rechten en vrijheden biedt, en de staten niet verbiedt om in hun nationale rechtsorde een hoger beschermingsniveau te bieden.

Antwoord op mogelijke bezwaren

Aan de staten die bezwaar zouden kunnen maken tegen deze verklaring, kan het volgende antwoord worden gegeven:

Er zijn geen juridische gronden voor eventueel verzet tegen de interpretatieve verklaring, mits deze niet in strijd is met de letter of de bedoeling van de auteurs van het internationale mensenrechteninstrument; voorts is zij in overeenstemming met de praktijk van de auteurs en te goeder trouw afgelegd.

Het bestaan van een tendens, na de aanneming van een verdrag, ten gunste van een vermindering van de bescherming van het menselijk leven die ertoe leidt dat het prenatale leven van de werkingssfeer van het verdrag wordt uitgesloten, verplicht een staat er niet toe de bescherming die hij daaraan verleent, te verminderen. Een verwijzing naar een dergelijke tendens, zelfs door een meerderheid, kan alleen dienen om het algemene niveau van bescherming van de rechten te verhogen, niet om het te verlagen.[11]

2. De gevolgen van een interpretatieve verklaring

• Voor de staat die de verklaring aflegt

Deze verklaring wijzigt het nationale recht niet.

• Voor derde staten

Derde staten die partij zijn bij de betrokken instrumenten worden door de interpretatieve verklaring alleen geïnformeerd, maar er niet aan gebonden.

• Voor mensenrechtenorganen

Een interpretatieve verklaring is niet bindend, maar moet in aanmerking worden genomen door mensenrechtenorganen en jurisdicties om de omvang van de verbintenis van de staat te kennen.

Wegens de specifieke inhoud van de voorgestelde interpretatieve verklaring zou niet-naleving ervan door de internationale mensenrechtenorganen echter tot gevolg hebben dat de reikwijdte van het in de nationale rechtsorde gewaarborgde recht op leven wordt beperkt, hetgeen in strijd is met het internationale recht. Een rechterlijke of quasi-rechterlijke uitlegging van het recht op leven waarbij de prenatale periode van de werkingssfeer wordt uitgesloten, zou immers in strijd zijn met het algemene beginsel van het internationale recht inzake mensenrechten volgens hetwelk geen enkele bepaling van een verdrag mag worden “opgevat als een beperking of afwijking van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden die kunnen worden gewaarborgd krachtens de wetten van een Hoge Verdragsluitende Partij of krachtens enige andere overeenkomst waarbij zij partij is. “[12] Dit beginsel is verwoord in verschillende internationale mensenrechteninstrumenten, waaronder artikel 53 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en artikel 27 van het Verdrag inzake de rechten van de mens en de biogeneeskunde (Oviedo, 1997). Dit laatste bepaalt dat geen van de bepalingen van het verdrag mag worden geïnterpreteerd “als een beperking of een andere aantasting van de mogelijkheid voor een partij om met betrekking tot de toepassing van de biologie en de geneeskunde een ruimere bescherming te verlenen dan in dit verdrag is bepaald”. Volgens dit beginsel kan een staat die de doodstraf in het nationale recht verbiedt, niet worden gedwongen deze straf krachtens het internationale recht te legaliseren.

Voorts zou de uitdrukkelijke erkenning van de toepassing van het recht op leven op elke persoon, vanaf de geboorte, tot gevolg moeten hebben dat de erkenning van een “recht” op abortus wordt verhinderd, aangezien niemand een recht kan hebben op het bestaan van een persoon. Deze interpretatieve verklaring plaatst abortus in het register van uitzonderingen en schendingen van het recht op leven. Een persoon die zich op de mensenrechten zou beroepen om een recht op toegang tot abortus te vragen, buiten het geval van gevaar voor het leven van de moeder, zou misbruik van recht plegen, omdat dit verzoek tot doel zou hebben de bescherming en de rechten van ongeboren kinderen te verminderen. Een dergelijk misbruik van recht is bijvoorbeeld verboden bij artikel 17 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens, aangezien het gericht is op “de vernietiging van de rechten en vrijheden die in dit Verdrag zijn vermeld of op een verdergaande beperking daarvan dan in dit Verdrag is voorzien.

Noten

[1] Observation générale sur le droit à la vie : Des mois de gestation pour aboutir à l’avortement, Compte rendu annoté de la 2^e lecture des paragraphes 8 et 9 de l’Observation générale n° 36 du Comité des droits de l’homme. http://media.aclj.org/pdf/Compte-rendu-annot%C3%A9-de-l’Observation-g%C3%A9n%C3%A9rale-sur-le-droit-%C3%A0-la-vie-n%C2%B036-du-Comit%C3%A9-des-droits-de-l’homme,-ECLJ.pdf

[2] Vo v. France, [GC], No. 53924/00, 8 July 2004, (hereinafter Vo v. France) para. 75.

[3] Vo v. France, [GC], N°53924/00, 8 July 2004, paragraph 82.

[4] Inter-American Court of Human Rights, Artavia Murillo and Others v. Costa Rica. 28 November 2012. Séries C No. 257, § 264.

[5] United Nations, document A/75/626, General assembly, Seventy-fifth session, Letter dated 2 December 2020 from the Permanent Representative of the United States of America to the United Nations addressed to the Secretary-General.

[6] https://legal.un.org/ilc/reports/2011/english/addendum.pdf

[7] ICJ, Advisory Opinion of 18 July 1950, Interpretation of Peace Treaties with Bulgaria, Hungary and Romania, I.C.J. Reports 1950, p. 229, or Judgment of 27 August 1952, Rights of United States Nationals in Morocco, I.C.J. Reports 1952, p. 196.

[8] Travaux préparatoires, E/CN.6/SR.28, p. 1355.

[9] See in particular G. Puppinck, “Abortion and the European Court of Human Rights”, Law and Prevention of Abortion in Europe, Sallux, 2018.

[10] A. B. C., v. Ireland, GC, no. 25579/05, 16 Dec. 2010, § 222, upholding Vo v. France, GC, no. 53924/00, 8 July 2004.

[11] Bayev and others v. Russia, no. 67667/09, 20 June 2017, § 70.

[12] European Convention on Human Rights, Art. 53, “Nothing in this Convention shall be construed as limiting or derogating from any of the human rights and fundamental freedoms which may be ensured under the laws of any High Contracting Party or under any other agreement to which it is a party.”

2 april 2023

April 2022 kreeg Mirela, een 39-jarige yoga-instructrice uit  Kroatië, te horen dat haar ongeboren kind Grga een hersentumor had bij zes maanden zwangerschap. Mirela besloot om Grga, die ze tijdens de zwangerschap zo noemde, te aborteren. Ze vroeg een late abortus aan bij vier grote Kroatische ziekenhuizen. Nadat ze niet het gehoopte antwoord kreeg, nam ze een advocaat in de arm en maakte ze haar verhaal openbaar. Toen brak de hel los.(1).

Kroatië staat abortus toe tot 10 weken na de bevruchting en alleen in gevallen van verkrachting, foetale handicap of bij levensgevaar voor de moeder (2). Late abortussen moeten worden goedgekeurd door ziekenhuiscomités, een eerste en een tweede comité.  Als een late abortus door het eerste comité wordt geweigerd, kan de betrokkene in beroep gaan bij het tweede comité, waarvan de beslissing definitief is. Veel landen in de regio, zoals Slovenië en Servië, hebben zeer vergelijkbare wetgevingen, die voortkomen uit de abortuswet van de oude Socialistische Federale Republiek Joegoslavië. Dit is belangrijk omdat Grga’s verhaal de hele regio omspant.

Opgewekte vroegtijdige bevalling of feticide

In tegenstelling tot wat wordt beweerd, werd Mirela de afbreking van haar zwangerschap niet geweigerd. Als het gaat om zwangerschappen na de levensvatbaarheid, laat de wettelijke uitdrukking “zwangerschapsafbreking” in de praktijk twee opties toe: opgewekte vroegtijdige bevalling of feticide. Zoals is gebleken, was geen enkele Kroatische arts bereid om na 22 weken zwangerschap feticide te plegen. In feite bestaat er een landelijk medisch protocol voor het behoud van het leven van de baby wanneer deze buiten de baarmoeder kan overleven.  Mirela kreeg een meer ethische vorm van zwangerschapsafbreking aangeboden, waarna Grga relevante zorg zou krijgen. Maar Mirela wilde Grga dood, en volgens de wet had ze dat recht ook.

Beroep op gewetensbezwaar

De media hebben de zaak vertroebeld door Mirela’s zaak ten onrechte in verband te brengen met het medisch gewetensbezwaar. Het idee dat mensen niet mogen worden aangenomen als gynaecoloog als ze van plan zijn zich te beroepen op gewetensbezwaar tegen abortus werd van de ene op de andere dag een sensatie.

Hoewel gebonden aan een bijna identieke abortuswet, hebben gynaecologen uit buurland Slovenië geen verschillende medische protocollen met betrekking tot abortus vóór en na levensvatbaarheid van de foetus. In een interview (3) prees Mirela de Sloveense artsen omdat zij “ouders niet dwingen de rest van hun leven voor een geestelijk gehandicapt kind te zorgen”. Mirela was was zeven maanden zwanger van Grga toen zij in Slovenië om abortus verzocht. Zes fragmenten van de gebeurtenissen die volgden:

Een. Verschillende Kroatische niet-gouvernementele organisaties  zamelden (4) de 3.000 euro  (ongeveer 3.050 USD) in voor het doden van Grga in Slovenië. Het bedrag dat in de eerste 48 uur werd ingezameld was tien keer het streefbedrag.(5).

Twee. Sloveense abortusartsen beschimpten hun Kroatische  collega’s omdat ze “niet wisten hoe ze feticide moesten uitvoeren”(6). Servische collega’s pochten hoe “effectief” hun ziekenhuis ethische commissies zijn als het gaat om abortus, vooral in gevallen van ernstige foetale handicaps (7).

Drie. De uitdrukking “te leven als een plant” werd een modewoord voor Grga: door Mirela zelf, door pro-choice artsen, juristen, abortus-activisten en plaatselijke theoretici.  De mainstream media mijmerden over het nut van het bieden van medische zorg aan een “leven zonder enige menselijke waardigheid”(8).

Vier.   Mirela publiceerde een brief aan Grga, waarin ze schreef over hoe Grga haar in een droom influisterde: “We doen het juiste”.(9).

Vijf. In tien Kroatische steden ontstonden pro-abortus protesten, (10) ter ondersteuning van Mirela’s recht om te kiezen wie zij levend ter wereld wil brengen en om vrijheid van godsdienst en gewetensvrijheid te eisen. Ook werden er marsen voor het leven in elf steden gehouden (11), waarbij ouders van medisch complexe kinderen in het openbaar spraken over de inherente waarde en waarde van hun kinderen.

Zes. Toegevend aan de wettelijkheid van Mirela’s keuze, kondigde het Kroatische ministerie van Volksgezondheid dat het staatsziekenfonds alle kosten van Mirela’s abortus in Slovenië zou dekken. De niet-gouvernementele organisaties die het Grga-dodende fonds bijeenbrachten zeiden dat het geld “bestemd zou zijn voor vrouwen die geen toegang hebben tot wettelijk gegarandeerde reproductieve zorg”(12). Deze affaire houdt geen regelrechte ontmenselijking in. Dit is een verwrongen humanisering; Grga is tegelijkertijd afgeschilderd als volledig menselijk en volledig mensonwaardig. De grens tussen een kind (dat zijn instemming met de dood fluistert) en een plant (die zinloos bestaat) is grondig vervaagd als het nieuwe normaal van “reproductieve rechten”. Dit is ook geen gewoon verhaal over een individu dat vecht tegen een bekwaam systeem.  Het is andersom.  Kroatië is het enige land in de regio met een aanzienlijk aantal pro-life gynaecologen. Het was deze medische gemeenschap die vocht tegen de idee om zorg te weigeren aan baby’s met een slechte prognose. Onder druk van het publiek organiseerden de belangrijkste medische verenigingen van Kroatië een forum waar zij het beleid van behoud van leven en geweten verdedigden.  De vice-voorzitter voor ethiek van de nationale artsenvereniging zei: “We moeten ons bewust zijn van de politiek die streeft naar het elimineren van mensen wiens leven de staat als kostbaar beschouwt, en alleen al het feit dat we dit erkennen betekent dat we ons ervan bewust zijn dat het niveau van beschaving wordt afgemeten aan de manier waarop we omgaan met mensen die zwak, gehandicapt en kwetsbaar zijn.”(13).

Register voor gewetensbezwaarden

Intussen heeft de Kroatische minister van Volksgezondheid een register opgesteld van alle artsen die zich beroepen op gewetensbezwaren tegen abortus. Pro-choice groepen hebben opgeroepen tot een referendum om het recht op abortus weer in de grondwet op te nemen; dit alles in perfecte overeenstemming met “abortus als een mensenrecht”, voorgeschreven door het beruchte “Matić-rapport” van de EU – genoemd naar het Kroatische parlementslid dat dit rapport schreef.(14) Grga is nu vrijwel zeker dood, gedood door een injectie met kaliumchloride rechtstreeks in het hart.  Het medische protocol staat niets anders toe dan zijn kleine lichaam in een biologische afvalbak te gooien. De ware aard van zijn toestand zal nooit  bekend zijn.

Het ziekenhuis dat Mirela aanvankelijk afwees voor een abortus zal waarschijnlijk worden beboet. Een gezondheidsinspectie van de overheid ontdekte dat de eerste commissie van het ziekenhuis verzuimde Mirela te informeren dat ze het recht had in beroep te gaan bij de tweede commissie.

Spektakel van ontmoederen

Het eugenetische spektakel van ontmoederen heeft alles gewonnen: de harten, de geesten en het systeem. Kroatische pro-life artsen zullen voortaan aan een kortere leiband worden gehouden. Het publiek is eerst getraind om ziekte en invaliditeit te verwerken als een ontkenning van de menselijke waarde, en dan om een late abortus uitsluitend te verwerken door de blik van ouderlijk lijden en het recht van de vrouw op een dood kind.

Rust in vrede, kleine Grga. Wat betreft de pro-lifers van de regio, gaat de strijd door.

Bron: Life Matters Journal V.10 Issue augustus 2022

Reactie: overweging Patrick Garré

In bovenstaand artikel uit het digitale tijdschrift “Life Matters” van de Amerikaanse pro-life beweging Rehumanize International, vindt u het verhaal van een Kroatische vrouw die omwille van medische redenen een late abortus wou laten doorvoeren. De ziekenhuizen van dat land die deze vrijwillige zwangerschapsafbreking niet wilden doorvoeren, ontlokten heel wat verontwaardiging en protest van de publieke opinie. Dat het hier ging om een kind met een zware handicap dat net als ieder mens recht heeft op bescherming en liefde, kwam nauwelijks aan bod tijdens het maatschappelijk debat in Kroatië en Slovenië. Maar hoe zit het in België en Nederland? Wat voorzien de Belgische en Nederlandse abortuswetgevingen als het gaat om vrijwillige laattijdige zwangerschapsafbrekingen?

Zowel in Nederland als België bestaat er de mogelijkheid om een laattijdige abortus te laten uitvoeren, maar zijn de voorwaarden anders.

De Belgische wetgever maakt sinds de gedeeltelijke depenalisering van abortus in 1990[1], en ook bij de aanpassing van de abortuswet in 2018, een duidelijk onderscheid tussen een zwangerschap vóór en na 12 weken. Tot 12 weken kan een abortus op eenvoudig verzoek van de vrouw (de voorwaarde van de noodsituatie werd enkele jaren geleden geschrapt) en mits de ingreep wordt uitgevoerd onder medisch verantwoorde omstandigheden en door een arts. Na 12 weken kan de zwangerschap slechts vrijwillig worden afgebroken, als het voltooien van de zwangerschap een ernstig gevaar inhoudt voor de gezondheid van de vrouw of als vaststaat dat het kind zal lijden aan een uiterst zware kwaal die als ongeneeslijk wordt erkend op het ogenblik van de diagnose. In dat geval moet de arts tot wie de vrouw zich heeft gewend, de medewerking vragen van een tweede arts, wiens advies bij het dossier wordt gevoegd.[2]

Begrippen zoals “een ernstige kwaal” bij het kind of “ een ernstig gevaar voor de vrouw” moeten worden ingevuld door de betrokken artsen of, wat meestal het geval is, door de ethische comités van de ziekenhuizen. Uit het meest recente verslag van de Nationale Commissie voor de evaluatie van de abortuswet in 2018 blijkt dat vooral in “het belang van het kind” een laattijdige abortus plaatsvindt, terwijl de reden omwille van een ernstig gevaar voor de vrouw nauwelijks voorkomt.[3]

De Nederlandse wetgever laat abortus toe tot aan de levensvatbaarheid van het kind buiten de baarmoeder.  Dit betekent dat tot 24 weken de zwangerschap – in de praktijk op 22 weken – kan worden afgebroken op basis van haar toestemming, bij een noodsituatie, onder verantwoorde medische omstandigheden en door een arts. Nadien is een abortus strafbaar, ook om medische redenen.[4] Omdat er  een schemerzone bestond tussen de periode na 24 weken tot aan de geboorte en er een nood zou bestaan aan een regeling voor ongeborenen na 24 weken en pasgeborenen tot één jaar met een zware medische problematiek, werd een specifieke regeling uitgewerkt.[5] Voor het uitvoeren van deze late zwangerschapsafbrekingen (categorie 2[6]) gelden een aantal voorwaarden. Zo moet de arts de overtuiging hebben gekregen dat de ongeborene een aandoening of een combinatie van aandoeningen heeft die van zodanige aard is dat na de geboorte zou worden afgezien van een medische behandeling, omdat ingrijpen naar heersend medisch inzicht zinloos zou zijn en naar heersend medisch inzicht geen redelijke twijfel bestaat over de diagnose en de daarop gebaseerde prognose. [7] De arts moet ook overtuigd zijn van het feit dat er bij de ongeborene sprake is van actueel of te voorzien uitzichtloos lijden.[8] Ook het lichamelijk en psychisch lijden van de moeder onder de situatie wordt in rekening gebracht, wat enigszins kan vergeleken worden met de voorwaarde van een noodsituatie in de Nederlandse abortuswet.[9] Toch gaan heel wat Nederlandse vrouwen naar België voor een late zwangerschapsafbreking: uit de praktijk blijkt dat vrouwen niet altijd worden ingelicht over het bestaan van de uitzonderingsregeling.[10]

Hoe verder de zwangerschap is gevorderd, hoe tastbaarder en hoe reëler het ongeboren kind een plaats inneemt in het leven van de moeder (en de vader). De beschermwaardigheid van het ongeboren leven wordt in de Belgische als Nederlandse wetgeving hoger geschat naarmate de vrouw zich in een verder stadium van de zwangerschap bevindt. Toch blijven de gehanteerde voorwaarden (zoals ernst en zwaarte van de handicap en het lijden in zowel de Belgische wetgeving als in de Nederlandse regeling, afhankelijk van de wijze waarop ouders, artsen en bij uitbreiding de hele samenleving kijken naar de zinvolheid van leven dat kwetsbaar is en niet voldoet aan onze maatschappelijke verwachtingen. De mens heeft echter een inherente waardigheid, die de mens toekomt, onafhankelijk van zijn lichamelijke of geestelijke gezondheid.[11] Is er daarom voor deze mensen nog een zorgzame en warme plaats in onze samenleving ? Dit zijn fundamentele vragen die de kern van ons mens-zijn raken.

Noten Killing Grga: Een late abortus-zaak die Kroatië schokte

1. “Thousands Rally in Croatia After Woman Denied Abortion.” The Associated Press.

https://abcnews.go.com/Health/wireStory/thousands-rally-croatia-woman-denied-abortion-84679046

2. Abortion Policy,  Croatia.

https://web.archive.org/web/20110514055117/

http://www.un.org/esa/population/publications/abortion/doc/croati1.doc

3. Dauenhauer, Nenad  Jarić.  ”  “Beba  mi  ima  golemi  tumor,  umrijet  će  ili živjeti kao biljka. Ne daju mi da pobacim.” Index.hr.

https://www.index.hr/vijesti/clanak/beba-mi-ima-golemi-tumor-umrijet-ce-ili-zivjeti-kao-biljka-ne-daju-mi-da-pobacim/2361526.aspx

4. “Poziv na hitnu donatorsku akciju ‘PODRŽIMO MIRELU!'” Udruga PaRiter.

https://pariter.hr/poziv-na-hitnu-donatorsku-akciju-podrzimo-mirelu/

5. “U 48 sati prikupljeno 220.687,31 HRK za Mirelu!” Udruga PaRiter.

https://pariter.hr/u-48-sati-prikupljeno-220-68731-hrk-za-mirelu/

6. Godeč, Željka. “Slovenski ekspert: ‘Tvrdnje vaših liječnika zvuče kao izgovor, postupak feticida  brzo  se  nauči‘.”  Jutarnji  list.

https://www.jutarnji.hr/vijesti/hrvatska/slovenski-ekspert-tvrdnje-vasih-lijecnika-zvuce-kao-izgov-or-postupak-feticida-brzo-se-nauci-15194195

7. “URANAK Odobren  abortus  Mireli  Čavajdi  u  Hrvatskoj  |  Dr  Snežana Rakić, dr Ivan Bojović, Bruno Šimleša.”

https://youtu.be/jksKkt5HUnY

8. Toma, Ivanka. “Kakvog smisla ima borba za goli život ako je on lišen ljudskog dostojanstva?” Jutarnji   list.   https://www.jutarnji.hr/vijesti/hrvatska/kakvog-smisla-ima-borba-za-goli-zivot-ako-je-on-lisen-ljudskog-dostojanstva-15195359
9. “Objavljujemo potresno  pismo  Mirele  Čavajde.”  Index.hr.

https://www.index.hr/amp/vijesti/clanak/objavljujemo-potresno-pismo-mirele-cavajde/2363747.aspx

10. ” Thousands Rally in Croatia After Woman Denied Abortion.” The Associated Press.

https://abcnews.go.com/Health/wireStory/thousands-rally-croatia-woman-denied-abortion-84679046

11. “Thousands attend March for Life in Croatia” Right to Life News. https://righttolife.org.uk/news/thousands-attend-march-for-life-in-croatia

12. Solidarna – zaklada za ljudska prava i solidarnost. https://www.facebook.com/1613596262283008/posts/pfbid0kTCCw2Fa5a9wrkJiHPtqr4t49HrgQzVMhTTNBdKesPSRGrskdAzrF7zYvtZM7ZuTl/?d=n

13. Palatinuš, Vlatka Polšak. “U totalnoj ofanzivi na priziv savjesti stručnjaci stali  u  obranu  ovog  instituta:  ‘Nitko  nas  nema  pravo  prozivati  i  osuđivati.’”

Narod.hr. https://narod.hr/hrvatska/u-totalnoj-ofanzivi-na-priziv-savjesti-strucnjaci-stali-u-obranu-ovog-instituta-nitko-nas-nema-pravo-prozivati-i-osudivati

14. “REPORT on the situation of sexual and reproductive health and rights in the EU, in the frame of women’s health.” European Parliament.

https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-9-2021-0169_EN.html

Noten overweging Patrick Garré

[1] De Wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking.

[2] Artikel 2, 5° van de Wet van 15 oktober 2018 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking, tot opheffing van de artikelen 350 en 351 van het Strafwetboek, tot wijziging van de artikelen 352 en 383 van hetzelfde Wetboek en tot wijziging van diverse wetsbepalingen (1)

[3] Nationale Commissie voor de evaluatie van de wet van 15 oktober 2018 betreffende de zwangerschapsafbreking, Verslag ten behoeve van het parlement (1/1/2018-31/12/2019), pp. 54-56.

[4] Artikelen 82a, 289 en 296 van het Wetboek van Strafrecht.

[5] Regeling van de Minister van Veiligheid en Justitie en de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 11 december 2015, kenmerk 885614-145412-PG, houdende instelling van een commissie voor de beoordeling van gemelde gevallen van late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen (hierna “Regeling beoordelingscommissie late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen” genaamd).

[6] Categorie 2: De afbreking van een late zwangerschap in geval van een aandoening waarbij bij de ongeborene sprake is van één of meer aandoeningen die tot ernstige en niet te herstellen functiestoornissen leidt of leiden die of omdat voor de ongeborene naar redelijke verwachting een beperkte kans op overleven bestaat:    https://www.om.nl/onderwerpen/late-zwangerschapsafbreking

[7] Artikel 6. a. van de Regeling beoordelingscommissie late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen

[8] Artikel 6. b. Regeling beoordelingscommissie late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen

[9] Artikel 5, 2 b. van de Wet van 1 mei 1981 houdende regelen met betrekking tot het afbreken van de zwangerschap.

[10] De Morgen, 5 juni 2021: Waarom Nederlandse vrouwen voor een late abortus naar België komen: ‘Artsen hebben angst voor justitie’ (demorgen.be)

[11] Zorgnet Icuro, Ethisch Advies 13: het zorgproces inzake zwangerschapsafbreking na prenatale diagnostiek, 24 april 2008, https://www.zorgneticuro.be/publicaties/ethisch-advies-13-het-zorgproces-inzake-zwangerschapsafbreking-na-prenatale-diagnostiek