Jaarlijks sterven naar schatting 550 patiënten aan een overdosis morfine, een verborgen vorm van euthanasie. Dat stelt hoogleraar Agnes van der Heide vanavond in Nieuwsuur. Morfine toedienen met als doel om een patiënt te laten overlijden mag niet. Het heeft risico’s en is niet volgens de richtlijnen.
Uitholling
Ook leidt deze verborgen euthanasie tot de uitholling van de euthanasiewet, aldus diverse deskundigen. Hoogleraar medische ethiek Hans van Delden: “Een dokter mag niet zomaar het leven benemen, dat kan alleen onder zeer bijzondere omstandigheden en dan moet hij zich verantwoorden.”
Verborgen
Op verzoek van Nieuwsuur heeft Agnes van der Heide, hoogleraar besluitvorming rond het levenseinde van het Erasmus MC, gekeken naar de gegevens van het laatste landelijke Sterfgevallenonderzoek. Zij schat dat jaarlijks 550 mensen overlijden door een overdosis morfine. In feite hadden deze gevallen volgens Van der Heide ook gemeld moeten worden bij de euthanasie toetsingscommissie. “Als artsen zich niet aan de regels houden, is er sprake van uitholling van de euthanasiewet, we willen geen verborgen vormen van euthanasie”, aldus Van der Heide.
Schrikbarend
Hoogleraar van Delden (Julius Centrum UMCUtrecht): “Ik vind 550 een schrikbarend hoog aantal. De dokter geeft dus meer morfine dan nodig voor pijnbestrijding, en heeft mede het doel om het leven te bekorten. Dat moet je niet op die manier doen. Er moet vanuit de beroepsgroep duidelijk stelling genomen worden, maar het zou me niet verbazen als een officier van Justitie op een gegeven moment zegt: is dit wel de bedoeling?”
Ook de Orde van Medisch Specialisten is geschrokken van de cijfers. Cardioloog Marcel Daniëls, namens de Orde: “Dat hoort niet, dat vind ik een 550 te veel. Het zou incidenteel eens een keer kunnen gebeuren, maar niet 550 keer.” Volgens Daniels is het onder andere te verklaren door onkunde van artsen over de richtlijnen op dit gebied.
Ook uit een ander Nederlands onderzoek blijkt het oneigenlijke gebruik van morfine. 19 procent van de ondervraagde medisch specialisten geeft aan dat ze wel eens een overdosis geven om de dood te bespoedigen. Het is onduidelijk of dat met toestemming van de patiënt gebeurt.
Bijwerkingen
Morfine is een goede pijnstiller en is zeer geschikt bij ernstige benauwdheid en pijn en mag in de stervensfase voor dit doel worden ingezet. Maar morfine is niet bedoeld om het levenseinde mee te bespoedigen of stervende patiënten mee in een diepe slaap te brengen. Morfine heeft namelijk veel bijwerkingen (delier, waanvoorstellingen, hallucinaties) en de uitwerking is onzeker.
Zowel bij euthanasie als bij palliatieve sedatie moeten andere middelen worden gebruikt, aldus de KNMG richtlijnen. Palliatieve sedatie is het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase, om het lijden te verlichten. Het bekort het leven niet, dit in tegenstelling tot euthanasie.
Diepe slaap
Afgelopen december publiceert Nieuwsuur het vertrouwelijke rapport over sterfgevallen in het Ruwaard van Puttenziekenhuis. Veel patiënten krijgen om onduidelijke redenen morfine en sterven binnen twee dagen. Volgens de schrijvers van het rapport wordt actief het overlijden bespoedigd. Hoogleraar Van Delden: “Ik was erg verrast door die uitzending want ik ging ervanuit dat dit gebruik van morfine niet meer gebeurde in Nederland. Ik heb mijn colleges moeten aanpassen.”
De praktijk van het Ruwaard van Puttenziekenhuis blijkt dus niet uniek te zijn. Uit diverse onderzoeken rijst het beeld op dat vooral medisch specialisten niet op de hoogte zijn van de richtlijnen. Zo denkt een kwart nog altijd dat morfine een goed middel is voor euthanasie. En een derde denkt ten onrechte dat je stervende patiënten in diepe slaap mag brengen alleen met morfine.
Kennisachterstand
Officiële euthanasie wordt in ons land vooral uitgevoerd door de huisarts. In maar 5 procent van de officiële gevallen ligt de patiënt in het ziekenhuis en is er een medisch specialist bij betrokken. Maar uit het laatste Sterfgevallenonderzoek blijkt dat niet alle euthanasiegevallen worden gemeld. Het percentage gemelde gevallen was met 54 procent het laagst onder medisch specialisten.
Naar aanleiding van de bevindingen van Nieuwsuur gaat de Orde van Medisch Specialisten nu actief de leden wijzen op de bestaande richtlijnen, en in overleg met de koepels van ziekenhuizen en verpleegkundigen. Verder gaan de wetenschappelijke verenigingen van anesthesisten en internisten op de werkvloer in de ziekenhuizen deze kennisachterstand aanpakken.
Openbaar Ministerie
Reactie Openbaar Ministerie: “Het gebruik van morfine valt onder pijnbestrijding. Artsen hebben voor het gebruik van morfine hun eigen richtlijnen. Mocht morfine onjuist gebruikt worden, dan valt dat onder onjuist medisch handelen en zou daar tuchtrechtelijk tegen kunnen worden opgetreden. Het is aan de medische stand/artsen of de IGZ (Inspectie voor de Gezondheidszorg) om hierop toe te zien.”
Ministerie van VWS
Reactie van het ministerie van VWS en de Inspectie voor de Gezondheidszorg: “Hoogleraar Van der Heide was projectleider van de tweede evaluatie van de Euthanasiewet waarin is geconstateerd dat er een grijs gebied is tussen levensbeëindiging enerzijds en intensieve symptoombestrijding in de stervensfase anderzijds. Een belangrijk signaal dat uit deze evaluatie komt. De evaluatie is eind vorig jaar naar de Tweede Kamer gestuurd. Minister Edith Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport komt voor de zomer met een standpunt op de evaluatie. Hierin zal dit onderwerp nadrukkelijk aan de orde komen.”