De Gezondheidsraad adviseert het kabinet het kweken van embryo’s toe te staan. ‘We kunnen mogelijk in de toekomst ernstig lijden verminderen.’ Tegenstanders vrezen echter een hellend vlak.
Barneveld
Stel je voor dat we straks nare, ingrijpende ziekten zoals Huntington en taaislijmziekte kunnen genezen. Door stukjes DNA in een embryocel te veranderen zijn erfelijke aandoeningen waarvan één gen de oorzaak is in de toekomst mogelijk te behandelen. Deze techniek heet kiembaanmodificatie. Daarvoor moet alleen wel onderzoek gedaan worden met embryo’s.
In Nederland mogen onderzoekers alleen zogenoemde ‘restembryo’s’ gebruiken, bevruchte eicellen die na bijvoorbeeld een ivf-behandeling zijn overgebleven en in principe worden vernietigd. De Gezondheidsraad en de Commissie Genetische Modificatie (Cogem) adviseren nu minister Edith Schippers (Volksgezondheid) en de Tweede Kamer om het kweken van embryo’s speciaal voor medisch onderzoek toe te staan. De Gezondheidsraad is het belangrijkste adviesorgaan van de minister. Voor zulke ‘kweekembryo’s’ moet de Embryowet worden aangepast. ‘Willen we in de toekomst door kiembaanmodificatie ernstige erfelijke aandoeningen zoals taaislijmziekte kunnen behandelen, dan zijn er kweekembryo’s voor onderzoek nodig. Restembryo’s zijn voor dit onderzoek veelal te ver ontwikkeld’, legt woordvoerder Eert Schoten van de Gezondheidsraad uit.
De raad onderkent de ethische bezwaren tegen onderzoek waarbij embryo’s worden gebruikt. ‘Het is een complexe afweging van waarden. Enerzijds vinden de meeste mensen in de samenleving dat het embryo beschermwaardig is, anderzijds kunnen we in de toekomst mogelijk ernstig lijden verminderen.’ Als het onderzoek met kweekembryo’s is gericht op het voorkomen van ernstige erfelijke ziekten én gebonden aan ‘strikte voorwaarden’, dan is het volgens de Gezondheidsraad ‘niet in strijd met de menselijke waardigheid’.
lege huls
Ethicus Theo Boer is uiterst kritisch over het advies van de Gezondheidsraad. Aan ingrijpen in het menselijke DNA kleven volgens Boer risico’s die nauwelijks zijn te overzien. ‘Je geeft een wijziging niet alleen aan alle cellen in het lichaam mee, maar ook aan alle geslachten na jou.’ Hij vindt het ook onbegrijpelijk dat de Gezondheidsraad zo gemakkelijk het stadium met proefdierembryo’s overslaat.
Maar belangrijker nog: de bezinning van de Gezondheidsraad op de morele status van een embryo – wat je ermee mag doen en wat niet – past volgens Boer ‘op de achterkant van een postzegel’. ‘Het advies gaat alleen maar over de voordelen. Ik vraag me zo langzamerhand af of er in Nederland nog enig bewustzijn bestaat van wat een menselijk embryo eigenlijk is.’ En de strikte voorwaarden voor het onderzoek waarover de Gezondheidsraad het heeft? ‘Strikte voorwaarden blijken in de Nederlandse situatie eigenlijk altijd een lege huls.’
liberaler
In Den Haag valt het Gezondheidsraad-advies vermoedelijk in goede aarde. In mei vorig jaar kondigde minister Schippers aan dat ze het kweken van embryo’s onder voorwaarden mogelijk wil maken. De Tweede Kamerfracties van ChristenUnie en SGP reageerden toen al zeer kritisch. Dat doen ze ook nu. ChristenUnie-Kamerlid Carla Dik zegt in een reactie dat ‘het instrumenteel gebruik van embryo’s indruist tegen de menselijke waardigheid’. Het ontneemt ook het zicht op mogelijke andere oplossingen. Volgens Kees van der Staaij (SGP) is ‘menselijk leven kweken om het daarna te vernietigen, hoe nobel het doel ook, geen heilzame weg’.
Theo Boer verzucht: ‘Met dit advies bevinden we ons op een hellend vlak. Als ethicus neem ik die term niet graag in de mond, maar ik vind dit het zoveelste bewijs dat als je in Nederland op bio-ethisch terrein een compromis bereikt, dat na tien, vijftien jaar wordt opengebroken met de wens het nóg liberaler te maken.’