Het voltooid leven is geen psychiatrisch of medisch probleem, maar een zingevingsvraagstuk. Dat schrijven Els van Wijngaarden, universitair hoofddocent Universiteit voor Humanistiek, Damiaan Denys, hoogleraar psychiatrie Amsterdam UMC en André Poortman, promovendus ‘voltooid leven’ Amsterdam UMC in Trouw.

Een psychische stoornis gaat vrijwel altijd gepaard met een zingevingsvraagstuk, maar niet elk zingevingsvraagstuk is een psychische stoornis. Dit vormt de cruciale scheidingslijn in de voltooid leven discussie. Er bestaat al heel wat onderzoek, maar vervolgstudies blijven nodig om deze problematiek verder in kaart te kunnen brengen.

Klik hier voor het artikel in Trouw.

Opinie Trouw: 4 augustus 2021
Auteurs: Joeri Tijdink en Paul Naarding

De auteurs Tijding en Naarding – beiden psychiaters – vinden het vreemd dat in de ‘voltooid leven’ debat de inbreng van psychiaters nagenoeg ontbreekt. Het gevoel dat het leven voltooid is kan soms echt wel aangepakt worden, denken zij.

Een doodswens is doorgaans veranderlijk en wordt beïnvloed door vele factoren. Els van Wijngaarden, een belangrijke onderzoeker over dit thema, verbaasde zich hierover in een interview met Trouw, 12 juli.

De auteurs belichten in hun artikel (in Trouw 4 augustus jl.) twee zaken die voor het maatschappelijke debat essentieel zijn om een genuanceerde visie op voltooid leven te vormen.
Allereerst de rol van psychiatrische ziekten. Suïcidale gedachten komen vaak voor bij mensen met een depressieve stoornis. Juist deze depressieve stoornissen komen veel voor bij oudere mensen.
Vanuit psychiatrisch perspectief zijn deze suïcidale gedachten en depressieve stoornissen vaak prima te behandelen en dus kan het gevoel van een voltooid leven verdwijnen. Zo’n behandeling bestaat lang niet altijd uit specialistenwerk, zoals medicatie of psychotherapie, maar kan ook verbeteren van sociaal-maatschappelijke ondersteuning, het verminderen van eenzaamheid of de inzet van thuiszorg zijn. Het gevoel dat het leven voltooid is, is dus mogelijk omkeerbaar, veranderbaar.

Ten tweede benoemen de auteurs de beperkingen van het onderzoek over voltooid leven. Dit volgt uit het eerste punt.
Onderzoek interpreteren en communiceren is complex en de uitkomsten zijn nooit zwart of wit (zoals een beslissing om iemand met een voltooid leven euthanasie te verlenen). Toch hoort dat bij het doen van verantwoord onderzoek. Pas na grondig en betrouwbaar onderzoek moet de politiek worden geïnformeerd vinden de auteurs en ze vragen zich af of ‘voltooid leven’ wel een valide concept is.

Zie hier voor het artikel

Zie voor het livestream symposium dat de juristenvereniging Provita heeft georganiseerd op 2 oktober as over dit belangrijke thema, u kunt meedoen en uw aanmelden

Symposium ‘Levenseindewet, summum van vrije wil?’ Een juridische, ethische en medische verkenning

In het onderzoek Still ready to give up life?, verschenen in het wetenschappelijk tijdschrift “Social Science & Medicine”, kijkt wetenschapster Els Van Wijngaarden naar wat precies de doodswens van ouderen versterkt of juist weer vermindert. Dit onderzoek toont volgens haar aan dat dit verlangen zeer veranderlijk is en wordt beïnvloed door wisselende omstandigheden, zoals wijzigingen in de persoonlijke levenssituatie.

Zorg in plaats van zelfdoding

Er is zorg nodig in plaats van hulp bij zelfdoding, zoals voorzien in het wetsvoorstel van D66 over het voltooid leven bij ouderen. Er bestaan weliswaar geen gemakkelijke oplossingen voor de complexe omstandigheden waar ouderen mee geconfronteerd kunnen worden, maar als zij weer verbinding krijgen met het leven verdwijnt vaak de doodswens. Voor de JPV is ondersteuning en begeleiding van ouderen dan ook cruciaal om een afdoend antwoord te kunnen bieden op dat verlangen naar de dood.

Onlangs verscheen een publicatie van Van Wijngaarden met een soortgelijke conclusie. Ook bleek daaruit dat de doodswens wordt versterkt door onder meer afhankelijkheid van anderen, piekeren, lichamelijke en geestelijke aftakeling, gezondheidsproblemen en eenzaamheid.

Els van Wijngaarden deed onderzoek naar de groep 75-plussers die D66 met een voltooidlevenwet wil helpen. Daaruit bleek dat de doodswens werd versterkt door onder meer afhankelijkheid van anderen, piekeren, lichamelijke en geestelijke aftakeling, gezondheidsproblemen en eenzaamheid. De doodswens was ook veranderlijk en de intensiteit wisselde sterk. Verder bleek dat een flink deel van de 75-plussers met een aanhoudende doodswens buiten beeld blijft van zorgverleners, omdat zij niet over hun doodswens spreken. Dit kan tijdige ondersteuning in de weg staan. Weten wat de betekenis en de aard van de doodswens is, is wezenlijk om de achtergrond te begrijpen en de onderliggende behoeften te kennen.

In een artikel van NRC toont Van Wijngaarden zich kritisch: “Het gaat om een kwetsbare groep mensen.”

Lees het hele NRC-artikel hier en het onderzoek hier.

Sommigen zal het misschien rust geven te weten dat het ‘voltooid leven’ beëindigd kan worden. Anderen levert het juist spanning op. Dat schrijft Annemarieke van der Woude, oud-geestelijk verzorger in een verpleeghuis in Trouw.

Door hen die het kennelijk rust geeft om een dodelijk middel in huis te hebben, wordt het levenseinde veelal geromantiseerd volgens Van der Woude. “Na het leven gevierd te hebben tijdens een laatste weekendje weg met partner en kind of, als er niemand meer over is, na een laatste flesje wijn, zachtjes de dood inglijden door het slikken van een pil.” Dit gaat om zelfdoding en is op zich niet strafbaar. Daarentegen is hulp bij de zelfdoding wél strafbaar.

Aanhoudende doodswens door uiteenlopende factoren

De commissie-Van Wijngaarden maakte in haar onderzoek Perspectieven, dat begin 2020 werd gepresenteerd, iets anders duidelijk dan een romantisch levenseinde. Namelijk dat oudere mensen die een aanhoudende doodswens hebben, door uiteenlopende factoren gebukt gaan onder hun bestaan. Onder andere door het gevoel te hebben anderen tot last te zijn doordat hun zelfredzaamheid vermindert. Zij weten niet hoe het verder zou moeten. Van der Woude denkt dat een zogenaamde zelfdodingspil deze kwetsbare groep geen rust, maar spanning zal geven: “Zal ik hem vandaag innemen, of toch morgen?”

Dubbele boodschap

Bovendien als de overheid strafbaarstelling van hulp bij zelfdoding voor een bepaalde categorie mensen zou opheffen, zendt de overheid een dubbele boodschap uit, aldus Van der Woude. Aan de ene kant heeft suïcidepreventie de hoogste prioriteit, aan de andere kant zou diezelfde overheid de weg naar zelfdoding toegankelijk maken voor mensen die niet meer verder willen leven.

Mensen die niet weerbaar zijn, moeten er volgens haar daarom op kunnen vertrouwen dat de overheid hen beschermt en faciliteiten creëert ter ondersteuning.

Lees hier het opiniestuk van Van der Woude.